|
Revista
|
|
Ramiz Alia: Regjimi ka bere gabime dhe faje
(*)B.F. - Blendi Fevziu, drejtuesi i emisionit Opinion Plus
Alia ka treguar për takimin me studentët, takimin me Berishën në atë kohë dhe vendimin e vështirë për shpalljen e pluralizmit në Byronë Politike. Ish-presidenti ka pranuar se gjatë regjimit ka pasur edhe gabime, madje faje siç ai i quan që u janë shkaktuar njerëzve për shkak të luftës së klasave. Por për Alinë, bilanci i regjimit është pozitiv, pasi kemi dritën elektrike, 165 mijë intelektualë të shkolluar, si dhe është mbrojtur pavarësia e vendit.
B.F. Sot mbushen 16 vjet nga firmosja e pluralizmit politik në Shqipëri. A besoni sot, nisur nga gjithë karriera juaj politike, që keni bërë një vendim të drejtë?
“Po! Unë, edhe në atë kohë kur u vendos shpallja e pluralizmit politik, pra 16 vjet më parë, edhe sot, mendoj se ka qenë një veprim i drejtë, sepse ai nuk ishte një vendim subjektiv, por ishin kërkesat e kohës ato që përcaktuan nevojën e shpalljes së pluralizmit politik. Unë e kujtoj gjithnjë atë ngjarje, por një gjë dua të theksoj, që ajo ngjarje i hapi rrugën një shoqërie të re, të lirë. I dha fund shtetit njëpartiak dhe i hapi rrugën shoqërisë pluraliste. Desha të them, se rëndësi të veçantë ka fakti që ky kapërcim nga një sistem në tjetrin u bë pa gjak, u bë në rrugë paqësore”.
B.F: Mund të ndodhte edhe ndryshe?
“Mund të ndodhte të kishte gjakderdhje, e cila do të kishte pasoja të jashtëzakonshme për popullin. Arrij në këtë përfundim, sepse në atë kohë forcat e ndryshme politike që ekzistonin, ose forcat e ndryshme brenda vendit, mund të shpërthenin në një konflikt midis njerëzve të ndryshëm, gjë që do të ishte me rreziqe të mëdha për vendin”.
B.F. A ka pasur momente, që vërtet ekzistonte rreziku për të shpërthyer, apo ka qenë thjesht mjet presioni që vinte nga strukturat konservative?
“Jo! Në atë kohë që po flasim konkretisht, në dhjetor të 1990, nuk ka pasur ndonjë gjë të veçantë. Por, më vonë, ngjarjet precipituan. Flas pas krijimit të Partisë Demokratike. Por, veçanërisht kur erdhi çështja e monumentit të Enver Hoxhës në shkurt, ky rrezik ishte real”.
B.F. Gjatë vitit 1990, deri në ditën e 11 dhjetorit, që firmosët në mesditë dekretimin e pluralizmit politik në vend, a kishit menduar në një moment, që Shqipëria duhet dhe kishte për të hyrë në pluralizëm politik, apo mendonit se mund të gjendej një zgjidhje për ta shtyrë ashtu siç ishte?
“Gjatë vitit 1990, ne kemi bënë katër plenume të Komitetit Qendror, gjë që s’kishte ndodhur ndonjë herë brenda një viti. Ishin tamam pleniume, me masa, qoftë në fushën ekonomike, qoftë në fushën politike. Ato që pak a shumë përmenda. Ishin masa që kishin synim jo për të ndryshuar sistemin socialist, por për të korrigjuar sistemin, për ta bërë atë më të pranueshëm, për ta liberalizuar atë. Që të mundej edhe Shqipëria të ecte përpara. Deri këtu ishim në vitin 1990. Ne e shikonim se diçka duhej bërë. Ajo që ndodhi në 1989 në vendet e tjera, nuk mund të kalonte pa zhvillime”.
B.F. Pra ju mendonit se mund të vazhdonit me një sistem socialist të përmirësuar?
“Bënim tentativa, por nga fundi u duk se nuk arrihej dot më të bëhej asgjë”.
B.F. A është diskutuar ndonjëherë mes jush drejtuesve komunistë pluralizmi politik, vendosja e tij?
“Jo! Këtë problem nuk e kemi diskutuar më parë”.
B.F. As në takimet informale?
“Jo! Më përpara, jo. Ne e kemi diskutuar çështjen në kuptimin si duhet të kapërcejmë vështirësitë që po shfaqen dhe si duhet të kapërcejmë presionet që po na vijnë. Për t’iu përgjigjur në një mënyrë të tillë, që të kalonim në një mënyrë të butë në një shoqëri tjetër, duke bërë disa reforma në shoqërinë tonë”.
B.F. A kishte ndonjë moment që dikush nga këta drejtues komunistë të kohës, përfshirë edhe ju, të mendonte se ndoshta hapja e pluralizmit politik dhe integrimi në një sistem tjetër mund ta çonin Shqipërinë përpara?
“Jo, në atë kohë nuk e mendonim këtë, nuk e mendonim fare”.
B.F. A menduat në një moment, nga data 8 deri më 11 dhjetor, kur firmosët pluralizmin politik, që t’i refuzonit kërkesat e studentëve dhe të tentonit t’i shpërndanit me dhunë protestat e tyre?
“Po i përgjigjem të dytës; a kam menduar ndonjëherë t’i shpërndanim me dhunë protestat e studentëve? Asnjëherë, në asnjë mënyrë. Përkundrazi, unë që në fillim jam ofruar për bisedime me studentët, për të dëgjuar mendimet e tyre, për të përkrahur kërkesat e tyre, deri në atë pikë që ata janë shprehur dhe kanë qenë të hapur me mua. Kështu kam menduar që në fillim, që mbrëmjen e 8 dhjetorit, kur filloi manifestimi i studentëve dhe mua më lajmëruan vonë natën, pas mesit të natës për këtë gjë. Më lajmëruan nga ana e Ministrisë së Brendshme. Më thanë që në Qytetin Studenti studentët kanë filluar të bëjnë një manifestim dhe janë në një lloj greve”.
B.F. Ju informuan për motivet?
“Jo, nuk më njoftuan. Më thanë vetëm që një grup studentësh kërkonin të takoheshin me mua. Dhe unë menjëherë njoftova se jam dakord plotësisht që të takohem me ta. Natyrisht me të gjithë studentët nuk mund të takohesha. Thashë që të krijohej një përfaqësi, sa të mundej, 30-40-50 veta dhe jam gati të takohem me ta. Kjo ka qenë, mbaj mend si sot, rreth orës 1 pas mesnate. Unë u nisa nga shtëpia dhe shkova në korpusin kryesor të universitetit, në sallën e madhe. Atje ishin futur studentët, një grup prej 30 e ca studentësh dhe prisnin. Ata më shtruan kryesisht probleme ekonomike. Pakënaqësitë ishin lidhur me çështjen e konvikteve, me dritat, me mensat. Të këtij karakteri, kryesisht ekonomik. Natyrisht unë e kisha të qartë për vete, se nuk mund të ishin këto motivet që mund të ngrinin studentët në një protestë të tillë dhe i pyeta shprehimisht: Mirë, për këto probleme ju, ishte e domosdoshme t’i bisedonit me mua? Përse nuk i bisedoni në Organizatën e Rinisë?
Sapo unë përmenda Organizatën e Rinisë, ata menjëherë reaguan. Thanë, “Jo”, ne nuk e duam atë organizatë, ajo nuk përfaqëson interesat tona. Aty unë kuptova që bëhej fjalë për diçka tjetër. E kuptova se ata donin një organizatë tjetër. Pra donin të zëvendësonin organizatën e tyre të studentëve, ajo që ishte Bashkimi i Rinisë së Punës, me një organizatë që ata dëshironin të krijonin. Pra, doli direkt problemi i krijimit të një organizate tjetër. Unë me ta e përfundova bisedimin atë natë në këtë formë...”.
B.F. Ky grup kryesohej nga Azem Hajdari. Besoj se ky ka qenë kontakti juaj i parë me të?
“Unë Azemin personalisht nuk e njoha, por unë kam një zakon timin, që kur takoj njeri e pyes për emrin, por i them edhe nga je. Dhe aty pyeta disa nga studentët dhe më bëri përshtypje se 2 ose 3 më thanë që ishin nga Tropoja”.
B.F. A ju kërkuan edhe reforma demokratike studentët në atë takim?
“Jo! Në atë takim nuk më kërkuan gjë. Në atë takim ishte më tepër problemi i Organizatës së Rinisë. Aty ne ramë dakord që të takohemi sërish. Studentët më thanë: “ne kemi edhe gjëra të tjera për të thënë, por është mirë të vish ti dhe të takohesh vetë me studentët”.
Unë i thashë, dakord, nesër në orën 5 pasdite do të vij tek ju, në Qytetin Studenti. Mblidhni tërë studentët atje në sallë, le të rrinë edhe jashtë sa të duan. Por, me një kusht, ju paradite shkoni në shkollë, unë pasdite do vij të bisedojmë për këto punë. Kjo ishte marrëveshja”.
B.F. Po si shpjegohet fakti që kjo përfaqësi studentësh, që kishte ardhur me garancinë tuaj, si Sekretar i Parë i Komitetit Qendror dhe President i Republikës, u rrah së bashku me studentët e tjerë sapo u bashkua me grupin në Qytet Studenti?
“Këtë gjë unë nuk e di konkretisht. E kam marrë vesh më vonë. Ma kanë thënë studentët vetë këtë gjë, kur kam bërë takimin e dytë me ta dhe nuk e di si ka ndodhur. Nga ana e Ministrisë së Brendshme më dhanë një arsyetim, sipas të cilit dikush, një oficer, humbi koburen dhe kjo shkaktoi një zënkë. Por unë nuk besoj që dikush nga udhëheqja e ministrisë të ketë dhënë urdhër që të rriheshin”.
B.F. A ishte kjo për t’i trembur?
“Jo, nuk besoj, nuk besoj se ishte e tillë, sepse në fakt ata mbetën të nesërmen tërë ditën aty dhe nuk pati asnjë tentativë për t’i shpërndarë”.
B.F. A jeni informuar ju, që të nesërmen, ndryshe nga protestat e tjera që kishin ndodhur dhe ishin shuar më pas, kjo protestë po vijonte në Qytetin Studenti dhe që në mëngjesin e 9 dhjetorit studentët ishin mbledhur përsëri dhe kishin vendosur që të mos shkonin në shkollë?
“Po, unë e mora vesh menjëherë dhe natyrisht nuk më erdhi mirë që studentët nuk e mbajtën fjalën. Por nga ajo kuptova që po thellohej”.
B.F. Dhe ju nuk e mbajtët fjalën që ata të shkonin paqësisht, sepse u rrahën.
“Jo, unë mendoj se ajo rrahje qe një incident me një pjesë. Nuk them se qe me të tërë studentët. Ajo mund të ishte me përfaqësinë. Nuk ka qenë me masën e studentëve. Por, ai ishte sebepi, që thanë ata: nuk kanë pse të na rrahin. Sepse nuk i rrahu njeri pastaj të nesërmen. Studentët ishin të ndërgjegjshëm me atë se çfarë kërkonin. Sipas tyre, ata kërkonin ndryshimin në sistem, ndryshime politike. Siç thashë, mua më folën për ndryshime ekonomike, por në fakt po kuptohej se ata kërkonin një organizatë tjetër politike. Pra, që në atë moment, unë për vete, personalisht kuptova që po vjen thirrja për pluralizmin politik”.
B.F. A ju informuan që në mëngjes, që bashkë me studentët po bashkoheshin profesorë të universitetit dhe intelektualë të tjerë?
“Unë për këtë nuk kam qenë në dijeni, s’kam pasur informacion të tillë”.
B.F. Atëherë Sigurimi nuk ka qenë aq i fortë sa mendonim ne!
“Ndoshta. Në atë kohë unë mora vesh se nga ana e Komitetit të Partisë së Tiranës po çoheshin profesorë të ndryshëm, për të biseduar me studentët, për t’i qetësuar ata. Një nga këta profesorë ishte Berisha, të cilit unë i kërkova që të shkonte të transmetonte nga ana ime fjalën se “unë nuk shkova në orën 5 pasdite tek studentët, sepse ata s’mbajtën fjalën në mëngjes, s’vajtën në shkollë. I thashë se të nesërmen unë jam gati të vetë prapë tek ta, që nuk heq dorë nga takimi dhe biseda me ta. Kjo ishte tërë sa dija unë në atë kohë. Dhe këto janë fjalët e vetme që i kam thënë Sali Berishës”.
B.F. Berisha është shprehur se ka biseduar me ta dhe ju ka çuar fjalë se ata nuk dëgjojnë dhe kjo ka qenë gjithë lidhja juaj. Është e vërtetë, kaq, apo ka pasur edhe kontakte të mëtejshme?
“E vërteta është se unë i thashë Berishës të transmetojë vetëm kaq nga ana ime dhe Berisha ka shkuar atje. Çfarë u ka thënë studentëve, unë nuk e di, s’jam fare në djeni për këtë. Ai është kthyer tek unë pas orën 12 të natës dhe më tha se me ata s’merresh vesh. Më tha, natën e mirë; i thashë natën e mirë. Kaq. Dhe unë me Berishën më nuk kam pasur kontakt. Pas dy ditësh, kur u krijua Partia Demokratike, mora vesh se Sali Berisha…”
B.F. Ish-ministri i Arsimit, Skënder Gjinushi, në një prononcim të disa ditëve më parë deklaronte se ju i keni thënë që në takimin që do të bëjë me studentët duhet marrë dhe profesor Berisha. Eshtë e vërtetë, apo jo?
“Nuk mbaj mend kur e ka fjalën Skënder Gjinushi. Kam përshtypjen që Skënder Gjinushi e ka fjalën kur u bë greva e urisë e studentëve. Mbase kam thënë për atë kohë”.
B.F. Për shkurtin?
“Besoj”
B.F. Pra i vetmi kontakt me Berishën ka qenë ky?
“Vetëm ai, s’kam pasur me Berishën tjetër kontakt dhe në atë kohë as me Gjinushin s’kam pasur”.
B.F. Pse tentuat që të çonit fjalë përmes Sali Berishës?
“Motivi është fare i thjeshtë, se pyeta studentët nga jeni dhe mora vesh se 2-3 veta më thanë nga Tropoja. Mendova që Sali Berisha është nga Tropoja, mbase i njeh ata. Njëri prej tyre ishte Azem Hajdari. Nuk e njoha Azemin, më vonë e kam njohur. Mendova se mund të ishte njeriu që mund të merrej vesh më lehtë me ta. Ky ishte motivi, i thjeshtë, asnjë motiv tjetër s’kam pasur”.
B.F. Nuk ka pasur kontakte të mëtejshme mes jush?
“Jo, jo. Me Saliun? Jo, asnjë motiv, asnjë kontakt tjetër. Domethënë flas në ato pozita. Pastaj kur u bë kryetar partie patjetër …”
B.F. Cili ishte momenti i parë, në datat midis 8 dhe 10 dhjetorit, kur ju menduat se duhet të firmosej pluralizmi politik? A ka një moment kur keni qenë i bindur që duhet ta bënit këtë?
“Ky moment ka qenë pikërisht mbrëmjen e 10 dhjetorit, kur vazhdoi protesta e studentëve. Kur nga Tirana filluan të shkojnë edhe punëtorë të disa qendrave, kur lëvizja e studentëve mori proporcione më të mëdha. Pra u duk që këtu nuk është më çështja e një grupi studentësh, por është një problem më i madh. Dhe në datën 11 në mëngjes për mua u bë e qartë që duhet të shpallnim pluralizmin politik”.
B.F. Nëse studentët nuk do kishin dalë në protesta dhe nuk do kishin bërë presion, do e firmosnit pluralizmin?
“Në atë kohë? Jo, nuk besoj. Për ç’arsye? Për arsyen e thjeshtë, që unë në gusht të 1990 mblodha intelektualët e Tiranës dhe diskutova me ta, midis të tjera edhe për çështjen e pluralizmit dhe unë kërkoja mbështetje...”.
B.F. Në momentin që vendosët të firmosnit pluralizmin politik, me cilin nga drejtuesit e lartë komunistë të kohës u konsultuat?
“Unë kam biseduar në mënyrë personale në fillim me Adil Çarçanin, që ishte kryeministër. Kam biseduar në mënyrë informale, i kam thënë që duhet ta bëjmë dhe duhet të shkojmë përpara. Kam biseduar me Foto Çamin, që ishte një nga shokët më të cilin unë komunikoja. Me Xhelil Gjonin, që ishte në atë kohë, Sekretar i Komitetit Qendror të Partisë, me Sofokli Lazrin”.
B.F. Cili ishte mendimi i tyre?
“Ata ishin dakord me mua. Pastaj kam mbledhur Byronë Politike komplet, e kam shtruar aty dhe ramë dakord. Pastaj shkuam në mbledhjen e Komitetit Qendror të Partisë”.
B.F. Të gjithë këta që përmendët ishin pjesa më liberale, ose të paktën më mendjehapur e Byrosë Politike. Po pjesa më konservative e Byrosë Politike?
“Nuk mund të vë gisht për asnjë që të them se kush ka qenë liberal e tjetri…”
B.F. Po në mbledhjen e byrosë a patët rezistencë?
“Nuk pati asnjë kundërshtim. Prandaj e them dhe e kam thënë gjithmonë, se mund të ketë pasur në Komitetin Qendror të Partisë, mund të ketë pasur në Byronë Politike njerëz që ishin më pak të vendosur, ose më pak të kuptueshëm për një problem, kjo varej nga niveli i tyre. Por absolutisht asnjë nga udhëheqësit e Partisë, udhëheqësit e Byrosë Politike ose të Komitetit Qendror nuk kanë qenë kundër pluralizmit! Ashtu siç jam i detyruar ta theksoj, sepse është një e drejtë dhe e rëndësishme, se asnjë nga shokët e Byrosë Politike apo të Komitetit Qendror nuk ka qenë për përdorimin e armëve kundër demonstruesve. Në asnjë rast”.
B.F. Kush votoi kundër pluralizmit?
“Kundër pluralizmit në Komitetin Qendror ka votuar Spiro Koleka dhe Rita Marko dhe për nderin e tyre tamam ata kanë vepruar, për mendimin tim shumë korrekt. Fundi nuk e kishin mendimin, nuk e kishin të qartë këtë çështje. Por, pasi u mor vendimi, Spiro Koleka dhe Rita Marko, por veçanërisht Spiro Koleka, me të cilin kam pasur kontakte të vazhdueshme, edhe më vonë ka qenë nga luftëtarët e vendosur për zbatimin e atij vendimi”.
B.F. Përpara se të ndodhnin ndryshimet në Evropën Lindore, që filluan diku në fund të vitit 1988 dhe në fillim të vitit 1989, me ngjarjet e Polonisë e më pas me ato të Hungarisë, a kishit menduar ndonjëherë ju, nga viti 1985 deri në 1988, që të ndërtonit një Shqipëri, ose me një sistem më të hapur? Nuk po them pluralist, se jam i sigurt se nuk i keni menduar. Por, një Shqipëri më të lirë dhe të më hapur?
“Jo, në këtë plan jo. Në këtë plan nuk e kam menduar ndonjëherë. Por, për hapjen e Shqipërisë në kuptimin politik, për marrëdhënien me botën e jashtme, e kam menduar dhe kam vepruar. Por, jo në kuptimin e një ndryshimi të sistemit politik”.
B.F. Kam ndjekur intervistat që keni dhënë në Kosovë, a mendoni, ndoshta tani në një distancë 16 vjeçare, ku jeni më i qetë, për të diskutuar karrierën tuaj politike, që ai sistem cilit ju i kushtuat jetën tuaj, i bëri mjaft dëm këtij vendi dhe kjo i shkaktoi mjaft fatkeqësi shumë njerëzve?
“Jo, nuk e mendoj kështu. Nuk e mendoj, sepse ky është një shikim i njëanshëm i së kaluarës. Unë shikoj në të kaluarën edhe faktin që kemi dritën elektrike sot, që është bërë gjatë sistemit të kaluar, nuk është bërë tani. Pra ka edhe një të mirë dhe mos e harroni këtë. Në të kaluarën u bënë 165 mijë intelektualë të rinj me shkollë të lartë, kur kishim 300 në 1945”.
B.F. Por një pjesë e madhe e këtyre u pushkatuan.
“Jo, jo, jo. Jo, e keni gabim. Me fjalët një pjesë e madhe, një pjesë e vogël shpeshherë abuzohet. Më fal që e them kështu, por edhe unë jam i detyruar që të mbroj veten dhe sistemin. Nuk duhet parë vetëm aspekti negativ. Unë jam shumë dakord që ka pasur shumë gabime, unë jam shumë dakord që ka pasur edhe faje, edhe fatkeqësi. Ka pasur edhe njerëz, të cilëve u është shkaktuar dhimbje, u është shkaktuar jo vetëm vdekje, por familjes së tij u janë shkaktuar drama. Jam shumë dakord, ka pasur të tilla. Lufta e klasave, që e kishim si kriter, shpesh është zbatuar ashpër kundër mjaft njerëzve. Pra në këtë plan, unë nuk jam nga ata që them se s’ka pasur, jo ka pasur të tilla. Por krahas tyre, nuk duhen harruar edhe këto gjëra të tjera, të cilat e bënë Shqipërinë. Por edhe vetë fakti që Shqipëria mbrojti lirinë dhe pavarësinë. Mund të thonë njerëzit, po mirë, ç’rrezik i kushtohej? Nga kush? Po përse Toni Bler tha se dështoi “Inteligjent Servisi” në përpjekjet e veta për të rrëzuar pushtetin në Shqipëri? A e mendoni ndonjëherë këtë?”
B.F. Do rrëzonte një sistem njëpartiak dhe do ndërtonte një sistem pluralist, të lirë!
“Jo. Pavarësisht, nuk e di. Problemi është këtu, që një i huaj do të rrëzonte një pushtet shqiptar dhe nuk e dimë pastaj atë Shqipëri do ia jepte grekut apo jugosllavit”.
B.F. Gjatë vitit 1990, a ka pasur kontakte, raporte, dhënie-marrje me Europën Perëndimore? Jo në pjesën legale të tyre, që janë ambasadat.
“Jo, edhe kemi pasur në atë kohë. Mos harro se unë vajta në Kombet e Bashkuara. Ishtë e para herë që shkonte një udhëheqës shqiptar në OKB. Për këtë punë vajta, që të gjeja një mbështetje”.
B.F. Cila ishte situata atje?
“Gjeta mbështetje në disa personalitete, por ishte evidente që ata kërkonin më shumë. I tërë opinioni ishte që ka ikur koha dhe duhej përmbysur dominoja e fundit. Pastaj kemi pasur kontakte me gjermanët në atë kohë”.
B.F. Cila është dita juaj e zakonshme tani?
“Dita ime e zakonshme është të ndjek ngjarjet në vend nëpërmjet shtypit, të cilin jo të tërin e lexoj. Lexoj në internet më tepër. Të shkruaj ndonjë gjë”.
B.F. Po shkruani kujtimet?
“Shkruaj kujtimet, por i kam sekret. Por mund edhe t’i botoj, do të shikoj, akoma nuk e kam vendosur”.
B.F. Nëse do të shikonit diçka në karrierën tuaj, cili është momenti që do të donit ta bënit ndryshe?
“Kjo është një pyetje e vështirë. Nuk më kishte shkuar në mëndje se çfarë do të bëja ndryshe. Do të doja të mos bëja gabime, sepse gabime kam bërë shumë”.
B.F. Për shembull?
“Kush i numëron?!”
Tv Klan (opinion nga Blendi Fevziu)
Mos perdorni komentet per te bere pyetje, mund te mos merrni pergjigje. Shkruaje pyetjen tende tek Pyetje dhe Pergjigje
Komento i pari kete artikull!
