|
Revista
|
|
Kujtimet e profesorëve francezë: Enveri "Besimtar i kuq", Kadare nuk ishte disident
Si një specialist i letërsisë, Jena Paul Chamseix është në terrenin e tij në lëmim e letrave. Duke lënë mënjanë gjithçka kishte bërë gjatë jetës së tij, profesori francez zbulon figurën e ish-diktatorit Enver Hoxha, përmes veprave që ai shkroi. Në librin me kujtime “57 Boulevard Stalin”, kushtuar 6 viteve të qëndrimit në Tiranë, Champseix bën një analizë të shkurtër mbi veprën e Enver Hoxhës, duke marrë në shqyrtim mënyrën se si ai vizatonte udhëheqësit e huaj, që nga Hrushovi, Mao, te Tito etj. Në këtë libër kujtimesh, ai nuk mund të mos ndalet edhe te shkrimtari i madh shqiptar, Ismail Kadare, njohjen me të dhe ç’mendonte rreth akuzave për “bashkëpunim” me ish-diktatorin, apo edhe pretendimin e hedhur nga të tjerë (i papranuar kurrë nga vetë Kadare) i të qenët disident.
Kadare dhe pushteti
Pushteti që shpesh i ka kërkuar Kadaresë të bëjë autokritikë, e sulmonte në tri pika. Në radhë të parë, fakti që të gjithë librat e tij, përveç “Dimirit të madh” dhe “Koncertit”, vendoseshin në të shkuarën e largët, u interpretuan si një refuzim për të përshkruar ndërtimin e socializmit. Më tej, ai shfaqi dashurinë e tij për mitet, konsideruar si “një mbijetesë religjioze dhe reaksionare”. Së fundi, ai dyshohej se ulte popullin për shkak të intelektualizmit të tij dhe akuzohej se kërkonte t’i pëlqente “botës kapitaliste”.
Kadareja iu përgjigj këtyre kritikave në një artikull të 1984-s, publikuar në revistën “Shqipëria sot” (nr 6), duke i bërë jehonë kongresit të fundit të shkrimtarëve dhe artistëve, ku ai i bëri elozhe realizmit socialist, ndërsa dënoi skematizmin si “kundërshtimin më të keq të ndikimeve borgjeze dhe revizioniste”. Ky gabim nuk është toleruar, shkruante ai, veçse nga “njerëzit që kanë koncepte burokratike mbi letërsinë dhe artet”.
Ja ku ai jep një ide të raporteve të mira që duhet të mbretëronin në botën e letrave. Ai shtoi se “skematizmi mund të lërë indiferent lexuesin ndaj problemeve që ngre”. Ai konkludon se: “Kur në një vepër letrare, në një pjesë teatri apo në një film, heroi pozitiv, për shkak të skematizmit, në vend të fitojë simpati shkakton antipati te lexuesi ose spektatori, kjo do të thotë se kjo vepër është e dëmshme për socializmin”…
Në vitin 1982, Kadare ishte i kërcënuar nga pushteti dhe do të kalonte disa vite të zeza. Pas vdekjes së Hoxhës, ai do të rivinte përpara skenës letrare. Në dimrin e vitit 1986, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” u adaptua në teatër. Pjesa duhej të luhej në Greqi gjatë një festivali, i cili u anulua. Vënia në skenë nga Pirro Mani ishte çuditërisht moderne dhe e gjithë salla ziente kur, në skenën e fundit, të vdekurit ngriheshin në qeset e tyre plastike për të nderuar gjeneralin, një lloj don zhuani, i zbritur në ferr. Ndikimet surrealiste, të cilat nuk mund ta mbronin Kadarenë, ishin vulosur në një skenë ëndrre që u fuste frikën studentëve. Kjo vënie duket se i kishte pëlqyer Kadaresë. Është për të ardhur keq që kjo pjesë nuk u vu më kurrë në Tiranë…
Kadare është elastik
Në vitin 1987, Kadare u ftua në konviktin e universitetit për të dhënë një konferencë. Studentët shkuan pasi thoshin: “Ai sillet si europian”. Ne pyetëm saktësisht mbi këtë sjellje dhe studentët u përgjigjën: “Ai thotë atë që mendon”. Elisabeth pa i kërkuar autorizim askujt, u përzje me turmën dhe bëri miq mes turmës së studentëve italianë. Konferenca thuajse u anulua për shkak të një avarie elektrike.
Atmosfera ishte e nxehtë, kur seanca filloi më në fund. Kadareja ishte një njeri tjetër: tepër në siklet përballë këtij publiku të shqetësuar, ai dukej të ishte rinuar 10 vjet. Organizatori i aktivitetit nisi të bënte pyetje, duke nënvizuar se studentët mund të bënin të njëjtën gjë më pas. Pyetjet e tij ishin tepër stereotipe dhe të shumta, publiku u nervozua dhe kërkoi fjalën. Letra të vogla shkonin drejt tribunës: organizatori i lexonte me zë të lartë, pa u dukur se censuroheshin. Pyetjet ishin të gjitha në një linjë dhe përgjigjet gjithashtu. Pyetjet mbi romanet e ndaluara nuk munguan t’i adresoheshin.
Studentët donin në mënyrë absolute që Elisabeth të bënte pyetje. Ajo nuk donte të binte në sy. Atëherë ajo hartoi vetë një letër të vogël, duke thënë: “Një profesor francez është në sallë dhe pyet se sipas mendimit tuaj cilët janë shkrimtarët më të mëdhenj francezë aktualisht”. Kadare nuk e çmonte shumë letërsinë bashkëkohore franceze, megjithatë ai foli për Tournier, Marguerite Yourcenar dhe Le Clezio. Dy vjet më vonë, Elisabeth do t’i përsëriste skenën dhe e bëri të qeshte, duke i treguar se pas konferencës, studentët, duke marrë shkas nga daljet e tij kundër kritikës letrare, refuzuan të bënin shpjegim teksti.
Ismail Kadare nuk është as bashkëpunëtor i diktatorit dhe as disident. Kundër erërave dhe furtunave, ai ruajti pavarësinë e tij prej artisti. Posti i tij i deputetit ishte një efekt i vullnetit të partisë dhe të gjithë e dinë se Parlamenti nuk kishte asnjë pushtet. Sa për disidencën, ajo nuk ekziston fare në Shqipëri. Inteligjencia u reduktua që në lindje dhe nuk mund të mbështetej në një opinion publik. Pushteti, që i kishte duart e gjata mbi kulturën dhe mjetet e shprehjes, nuk toleronte asnjë manifestim pavarësie.
Deklaratat armiqësore për regjimin ishin baras me vetëvrasjen dhe ai që, në Perëndim, akuzonte për “bashkëpunim” bënte mirë të vendosej ca kohë në Tiranë. Shqiptarët nuk u gabuan dhe e vlerësuan Kadarenë për guximin dhe këmbënguljen. Njëri prej nesh tha: “Kadare është elastik, ai merr gjithnjë formën e tij”.
Një besimtar i kuq
Ndryshe nga reputacioni i tij, tekstet e tij e meritojnë që të ndalesh. Përsëritjet sistematike, kthimi në temat e preferuara, i japin një karakter obsesiv. Në tekstet e tij marksiste-leniniste, nuk gjejmë as analiza klasore as studime ekonomike, sikur fjalët që përdor Hoxha janë tërhequr nga leksiku komunist, thelbi i mendimit ka një karakter religjioz. Për të, historia e botës është një luftë forcash, të së mirës kundër së keqes që e sulmojnë. Esenca e komunizmit është e mira hyjnore, por të këqijtë që nuk çarmatosen kurrë, ndërhyjnë për të plaçkitur efektet e mira. Të aftë, demonët, marrin në dorë sferat më të larta dhe shkatërrojnë vlerat. Një herë të vetme, e mira triumfoi: me “Stalinin e madh”, një erë e artë filloi. Por fatkeqësisht, tradhtarët dhe puçistët me taktikë diabolike, me plane sekrete dhe të errëta godasin derisa të arrijnë qëllimin. Ata nuk e kanë shtëpinë aspak në ferrin kapitalist, por janë vendosur në zemër të socializmit. Këto krijesa satanike janë dizenjuar nga shenjuar nga termi i turpshëm i “revizionistëve”. Jean Bertolino, në lidhje me doktrinën shqiptare ka gjetur formulën e përshtatshme: “Kapitalizmi është armiku; revizionizmi është e keqja”. Mikoyan, “tregtari armen kozmopolit antimarksist i kamufluar” është “i errët si nata”, “negativ, i zbrazët dhe intrigant”; Beria ka “sy gjarpri”; Hrushovi “nepërkë revizioniste”, shefi i “mafies revizioniste”, që do të “vendosë në vende kyçe elemente të dëmshme”; Souslov ishte një “revizionist cinik” me “ecjen e tij si balerin Bolshoi”…. “Mao” “kurrë nuk ka qenë marksist”, “Mbreti Tito”, “i zhytur deri në fyt me tradhti, ka realizuar komplote pa numër kundër vendeve socialiste”….
Hoxha është një fetar i kuq dhe nuk shqetësohet fare të pohojë, i vetmi në planet, për mbështetjen që Shqipëria “ateiste” i jep Republikës teokratike të Iranit pas marrjes peng të Ambasadës së Shteteve të Bashkuara në Teheran. Të dy vendet vendosën marrëdhënie të ngrohta: Shqipëria dërgoi telegrame urimi gjatë festimit të përvjetorëve dhe përshëndetën revolucionin pers; mullahë iranianë gjatë vizitës në Tiranë admiruan virtytin e rreptë të kryeqytetit. Ky idil zbuloi ndoshta gjithashtu që myslimanët bektashinj që janë shiitë, janë më të mirë nga ç’besohej.
75-vjetori i Hoxhës u festua më 16 tetor 1983. Një film “Enver Hoxha, tungjatjeta” u prezantua në kinema “Partizani”. Aty flitej dhe për edukimin francez të “udhëheqësit”. Dokumente të kohës tregonin një Paris të mjerë, por vepra të Saint Simon, Montaigne, Michelet dhe të Vigny-së shfaqeshin në ekran. “Kapitali” dhe “Shteti dhe revolucioni” u shfaqën në përkthimin e tyre frëngjisht. Në zyrën e tij, Hoxha shfleton “Buletinin e librit frëngjisht”. Salla u lodh shpejt nga ky dokumentar erudit. Fëmijët çoheshin dhe argëtoheshin duke përplasur karriget e drunjta. Ata ndërmorën menjëherë një lojë-kukafshehthi nën syrin vëzhgues të policisë. Disa shfaqen në platformë dhe hijet e tyre të vogla kalojnë para ekranit. Salla qeshi gjatë shfaqjes së Musolinit me pozat e tij groteske dhe u zbut kur Hoxha luante me mbesën e tij.
Mos perdorni komentet per te bere pyetje, mund te mos merrni pergjigje. Shkruaje pyetjen tende tek Pyetje dhe Pergjigje
Komento i pari kete artikull!
