I biri i nazistit: I gjeta ditarin për masakrën e Borovës. Erdha të kërkoj falje në Shqipëri

Markus Burger, djali i Anton Burger, një nga autorët e masakrës.
Majtas, gjatë ceremonisë së djeshme në Borovë

Përkujtohen 107 viktimat e 6 korrikut 1943. Markus Burger: U përmbys figura e tim eti. Mori pjesë në krim.

Masakra e Borovës, ku 70 vite më parë u vranë 107 veta, burra, gra shtatzëna e fëmijë, zgjon ndjeshmërinë e djalit të njërit prej nazistëve.
Markus Burger, djali i ushtarit gjerman Anton Burger, kërkoi dje falje në Borovë për krimet monstruoze të të atit. “Babai im nuk më tregoi kurrë për Borovën. Tani që zbulova aktet çnjerëzore, figura e tij më është kthyer përmbys”, u shpreh Markus Burger. Ai ishte pjesëmarrës në homazhet me rastin e 70-vjetorit të të rënëve në këtë fshat, dhe pasi ka takuar të mbijetuarit dhe të afërmit e viktimave, u ka kërkuar atyre falje publike. Pas vdekjes së të atit, Markus Burger ka shfletuar ditarin ku Anton Burger kishte përshkruar lëvizjet e trupave gjermane gjatë luftës. Në rreshtat e lexuar ai ka mundur të kuptojë se babai i tij ka qenë pjesë e atyre ushtarëve që masakruan fëmijë, gra e burra. Pasi është lidhur me ambasadën, ai ka mundur të kontaktojë me përfaqësuesit e zonës dhe më pas të vijë në Shqipëri.

Z. Burger, si e zbuluat që babai juaj ka qenë pjesë e këtij reparti gjerman?
Unë asnjëherë nuk kisha dëgjuar për Borovën. Babai im gjatë gjithë jetës së tij nuk më ka folur për veprimet që kishte kryer gjatë luftës. Ai kishte disa shënime, të cilat i mbante me kujdes të madh. Pas vdekjes së tij, rreth dy vjet më parë, pata mundësinë t’i shoh. Atje nuk mund të zbulohet thuajse asgjë, pasi ngjan më tepër me një kalendar. Rreth një vit më parë u botua një libër për këtë masakër dhe unë e mora nga kureshtja për të mësuar çfarë kishte ndodhur, pasi dija që babai im kishte qenë në Shqipëri gjatë luftës. Teksa e lexoja m’u kujtua që emrin Borovë e kisha hasur edhe në ditarin e tim ati. Nisa të pyes, të kërkoj më tepër, dhe arrita në përfundimin se një prej ushtarëve që kishte marrë jetë në këtë fshat ishte edhe im atë.

Si u ndiet kur mësuat këtë të vërtetë?
Më është dashur pak kohë për të pranuar këtë realitet. Fillimisht përpiqesha me çdo mënyrë që të gjeja diçka që të ma hidhte poshtë këtë dyshim. Doja që babai im të mos ishte një ndër personat që drejtoi armën ndaj atyre fëmijëve, grave dhe burrave, por ja që kështu ishte. Pas luftës babai im kishte marrë vendimin që të mos fliste për të. Ndoshta donte të mos rikthente në mendje këto kujtime, por kjo ka ndodhur. Këta njerëz u vranë.

Pse ndodheni sot në Borovë?
Pasi mësova të vërtetën, ndjeva detyrimin moral të jem këtu dhe t’u kërkoj falje këtyre njerëzve. Përmes Ambasadës Austriake (jeton në Austri), m’u mundësuan kontaktet me autoritetet dhe njerëzit këtu. Doja shumë të vija, pasi 70 vjet më parë babai im ka qenë në këtë vend dhe ajo që ka ndodhur më 6 korrik të vitit 1943 në Borovë më sjell pamjen e babait, ma përmbys imazhin e tij. Ai nuk tregoi kurrë rreth Borovës, nuk fliste zakonisht për luftën shkatërruese e cila kishte sjellë shumë dhimbje, dëshpërim dhe urrejtje për shumë njerëz në Europë. Vetëm një vit më parë dhe dy vjet pasi babai kishte vdekur, munda të gjej ditarin e tij, i cili fliste për Borovën. Më pas gjeta dhe një libër dedikuar njësisë në të cilën babai im kishte shërbyer. Ishte një keqardhje shumë e thellë dhe nuk mund të përshkruaj ndjenjat e mia nga ajo ditë, dhe veçanërisht sot. Nuk jam këtu të zvogëloj dhimbjen dhe keqardhjen. E vetmja gjë që unë jam i aftë të bëj, është që ta ndaj këtë përkujtimore me ju dhe t’ju kërkoj falje për atë që ka bërë babai im këtu. Kurrë nuk do të harrojmë të kaluarën, por sot, së bashku, si qytetarë të BE-së, të ndërtojmë urat e miqësisë që janë të domosdoshme për të ardhmen tonë e të fëmijëve tanë.


Dëshmitari: Nuk mund t’i kërkonim llogari për krimet që kreu babai i tij
Markus Burger është mirëpritur nga banorët dhe familjarët e viktimave. Pasi dëgjuan ndjesën për krimet e babait të tij, ata e mbështetën dhe vlerësuan veprimin e tij. Njëri prej të mbijetuarve, Kostandin Vojkollari, rrëfeu se si e mbante mend masakrën e asaj dite. Ai humbi gjyshen dhe shumë të afërm.

Si e kujtoni masakrën që ndodhi më 6 korrik të ‘43-shit?
Kam qenë vetëm 4 vjeç në atë kohë, por edhe pas 70 vitesh nuk kam për ta harruar. Ishim në shtëpi kur nëna ime erdhi dhe na tha të gjithëve të vraponim sepse kishte ardhur gjermani. Ne mbijetuam falë një përroi. Ajo na mori ne fëmijëve pasi babai ishte në Korçë, dhe së bashku kaluam përroin. Përtej tij ndodhej fshati Gjonç. Në krah mbante vëllain tim vetëm 2 muajsh. Në një moment unë me vëllezërit e mi ndaluam pasi nuk po ecnim dot më dhe ajo e la vëllain tim vetëm 2 muajsh në pragun e një dritareje për të na ndihmuar. Nga pas dëgjoheshin vetëm krismat dhe të bërtiturat e njerëzve. Nëna nuk na linte ta kthenim kokën pas, por unë në një moment e ktheve dhe pashë tym. E pyeta dhe ajo në ato moment na rrëmbeu të gjithëve dhe na detyroi të ecnim. Kishim ecur për rreth gjysmë ore kur nëna bërtiti. Nga nxitimi për të na shpëtuar ne, ajo kishte harruar foshnjën në dritare në Gjonç. U kthye pas duke vrapuar. Nuk e kam harruar gjithë jetën fytyrën e saj në ato momente, tmerrin që përjetoi. Fatmirësisht ne e gjetëm vëllain tim dhe më tej vazhduam rrugën.

Pati viktima nga familja juaj?
U vra gjyshja ime teksa u nis pas nesh. Ne me nënën nxituam pak më tepër. Ajo me sa duket donte të merrte diçka me vete dhe qëndroi pas. Nuk e pashë për disa ditë. Kur u kthyem e gjetëm të dekompozuar. Humba edhe kushërinj, një familje e tërë u shfaros prej gjermanëve. Ata nuk mundën të largoheshin në kohë, ndërsa ushtarët i kishin vrarë të gjithë dhe i kishin lënë në rrugë. Kushëriri im kishte të njëjtën moshë me mua. Ishte vetëm 4 vjeç kur i morën jetën.

Çfarë ndodhi kur u rikthyet?
Gjithçka ishte shkatërruar. Rrugët ishin plot me trupa njerëzish të vrarë dhe të mbuluar nga krimbat. Shtëpitë e djegura, gjithçka një masakër. Disa ishin vrarë me plumba, të tjerëve u kishin ngulur bajonetat në trup. Skena tmerri.

Sot djali i njërit prej ushtarëve ka ardhur t’ju kërkojë falje…
Është shenjë qytetarie nga ana e tij që vjen e kërkon falje dhe ne me po të njëjtën qytetari e mirëpresim. Masakra ndodhi dhe është pjesë e historisë së luftës, por ne nuk mund t’u kërkojmë bijve llogari për veprimet e etërve të tyre. Ajo ishte lufta dhe ne duhet ta hedhim pas sepse nëse nuk falim, atëherë duhet të vazhdojë lufta. Askush nga ne nuk do donte që diçka e tillë të përsëritej.

Specialen nga Dhorjela Demkolli e lexoni sot ne Panorama