Homeri Shqipetare At.gjergj Fishta (1871-1940)

[AAAA 0]

Patër Gjergj Fishta - gjeniu pa varr

 

 

Shekulli i XIX-të po u avitej grahmave të fundit. Luftrat që i patën shtrirë tentakulat e tyre rrëmbyeshëm mbi Ballkan e qenë afruar deri në Vienë me qëllim paranojak pushtimin e gjithë Europës, ia thithën nga trupi Perandorisë Osmane gjithë gjakun dhe energjinë e saj. Kësisoj truri dhe trupi i perandorisë dikur të përbindëshme u plandosën për tokë e bashkë me to u thanë edhe tentakulat e saj rrenimtare !

Ngjarjet sa vinte e rrokulliseshin shpejt. Ushtria turke u thye përfundimisht në Plevna dhe Rusia e detyroi Turqinë ta firmoste traktatin e Shën Stefanit. Si humbëse, Turqisë iu desh t'ua njihte, veç Bullgarisë së madhe me gjithë Maqedoní edhe autonominë Bosnjes e Herzegovinës.

Nga ana tjetër Greqia, për fitimin e pavarësisë të së cilës gurë themeli qenë bërë trimat arvanitas gjysëm shekulli më parë, mbasi e hodhi lumin u bashkua asokohe me tufën e çakenjëve sllavë që orvateshin të rrëmbenin sa më shumë toka historikisht të banuara nga shqiptarët.

Pikërisht, në këto kohë të turbullta, Kombit Shqiptar i dilte një mbrojtës i denjë, Patër Gjergji Fishta. Jeta e tij u shtri mbi kapërcyellin e vështirë të dy shekujve.

Kombi ynë, duke e pasë ruajtur në shekuj vitalitetin e tij, kish mbijetuar. Jetonte vërtetë, por jo i inkuadruar në atë strukturë shoqërore-ekonomike që quhet shtet. Ky koncept, abstrakt për shumëkënd, madje deri edhe për mëndjet e ndritura shqiptare të asaj kohe, ishte ende i pakristalizuar. Disa rilindas e përfytyronin shqiptarin në suazën e një protektorati. Të tjerë e mendonin kombin tonë të bashkuar në një kanton. Pikërisht në këto rrethana tejet vendimtare për kombin tonë, kur e ardhmja e tij ish e rrethuar nga një mjegullnajë krejtësisht e turbulltë edhe kur Bismarcku Shqipërinë e shihte si " një shprehje gjeografike" duke shtuar edhe "... shqiptarët as gjuhë të tyre të shkruar nuk kanë …", Patër Gjergji, duke i peshuar edhe drejtëpeshuar të gjithë këta faktorë, u bë njeri nga nismëtarët e Kongresit të Manastirit. Ai e kuptoi drejtë se Turqit e Rinj donin përkrahje e prandaj ata, me Hyrrijetin, lejuan për herë të parë mësimin e gjuhës shqipe si gjuhë të dytë në shkollat fillore si edhe ruzhdijet, (por shqipe e shkruar me shkronja arabe). Tek personi i tij u ndërthurën madhështíja e tij parashikuese me patriotizmin e mirëfilltë. Ai e shihte qartë se nuk kishte si të bashkohej kombi ynë në një shtet të mirëfilltë kur gjuha e tij shqipe të shkruhej me "kirilicat" e Kirilit apo me "krrabat" osmane që për më se 500 vjet u kishin ngecur në fyt shqiptarëve! Zgjedhja e tij si Kryetar i Komisísë së Alfabetit Shqip flet qartë për ndikimin e madh bindës që ai pati ndër pjesëmarrësit e Kongresit. Pra, Patër Gjergji, lojti rol kryesor, duke u bërë pjesë e rëndësishme e asaj kryeure që lidhi Rilindjen tonë Kombëtare me Pavarësinë e Shqipërisë, në atë kapërcyell shekujsh !

Lidhur me autoritetin e padiskutueshëm patriotik të At Gjergjit, ia vlen që në këtë kontekst, duke iu referuar pikërisht viteve kur shkrimi i shqipes me germa latine u bë një realitet, të sjell edhe një kujtim timin personal, që mbresë të pashlyeshme ka lënë tek unë. Ishte viti 1954. Kishim vajtur së bashku me nënën t'i bënim një vizitë Hafëz Ali Korçës. Në bisedë e sipër fillon Hafëz Aliu dhe na flet se ç'fatkeqësi kombëtare ishte përndjekja e dhunëshme që regjimi komunist po i bënte Klerit Katolik të cilit ia kositi kokat më të vyera të tijat. Përmëndi shumë syresh si Dom Ndré Zadêjën, At Vinçens Prendushin dhe të tjerë. E pastaj, mbas një pushimi të shkurtër, mori frymë dhe shtoi (pak a shumë tekstualisht): " …këta (komunistët), nuk kanë as fé dhe as atdhé. Të kish qenë gjallë Patër Gjergji, as para tij nuk do të stepeshin e do t'a përdhosnin e t'a zhduknin. …Ç'përbindësha që janë…" Pastaj heshti. E pashë se u përlot e nuk fliste dot. Mbas një pushimi shtoi: "E kam dashur dhe respektuar pa kufi për vlerat e tija të pashterëshme si edhe për atdhetarizmin e tij… Me këmbënguljen e tij gjuha jonë e lashtë gjeti sintetizim të shkruar… Nuk kam si t'a harroj me sa dashuri më përqafoi dhe më përgëzoi, (kur qemë takuar shumë vite më vonë), që në demonstratën e madhe të Korçës më 1910 kundër shkruarjes së gjuhës shqipe me shkronja arabe, unë bekova shkronjat latine të abecesë shqipe të Kongresit Manastirit dhe thashë edhe një lutje për to…"

Edhe sikur aktiviteti patriotik i Patër Gjergjit të qe ndalur në nëntorin e 1908-ës, aq sa kish bërë Ai për kombin e Tij deri atëherë, mjaft do të ishte, që emri i Tij të shkruhej me gërma të arta.

"Gjuha shqipe vojt kah perëndimi", kish thirrur atëbotë Patër Gjergji … dhe kish pasur të drejtë sepse me veprën e Tij realizoi aspiratat mbarëshqiptare, realizoi edhe ëndrrën e Naimit të madh që kërkonte "diellin që lind andej nga perëndon".

Por për Të nuk kish të ndalur përkushtimi atdhetar.

Më 1913-ën, në shënjë revolte kundra Fuqive Ndërkombëtare që e mbanin të pushtuar Shkodrën, Patër Gjergji do të ngrinte Flamurin Shqiptar në Kishën e Gjuhadolit. E, në shënjë vëllazërimi dhe solidarizimi mes muslimanëve dhe katolikëve, do të lidhte me një banderollë dritash Kishën me minaren e Xhamisë së Fushë Çelës. Çuan atëherë "qeveritarët e huaj" dërgatën e tyre që mes kërcënimesh frikësuese urdhëruan uljen e flamurit por "Frati trim" me ironinë e Tij të guximëshme u tha: "Flamuri jonë e ka për ndérë të gjuhet prej topash t'huej".

Më 1919 e shohim delegat në mbrojtje të çështjes sonë kombëtare, së bashku me Imzot Bumçin, në Konferencën e Paqës në Paris. Dhe ç'është për tu theksuar, jo rastësisht Kryeministri i Qeverisë së Durrësit Turhan Pashai vendosi të largohej vullnetarisht nga kryesimi i delegacionit në konferencën e njohur si Konferenca e Versailles. "… Eshtë më e udhës që para Kancelerive Europiane të paraqitet një Prelat Katolik se sa një ish ambasador i Turqisë së vjetër në Shën Peterburg."

Në vazhdim, mbas zgjedhjeve të 6 qershorit 1921, deputetë të Shkodrës në Parlamentin Shqiptar zgjidhen Patër Gjergj Fishta si edhe Dom Ndré Mjeda e bile Patër Gjergji zgjidhet edhe nënkryetar i Parlamentit Shqiptar. Me këtë rast është mjaft domethënëse fjala e analistit të hollë politik, sekretarit të Ambasadës Hungareze në Romë, thënë Patër Pal Dodës "Ju keni disa deputetë në Parlament që do të lenin nderë edhe në Odën e Komuneve të Londrës".

Në tetor të vitit 1921 At Gjergji Shkollës Françeskane i shtoi edhe pesë klasa dhe e quejti "Gjimnazi Illyricum", bërthama e të cilit qe shkolla fretnore e themeluar që më 1861, i së cilës shkollë Pater Gjergjit, që më 1902 ishte drejtor dhe me ç'rast ai futi si gjuhë shkollore shqipen duke e kaluar gjuhën italishte si gjuhë të huaj të dytë.

Marr shkas këtu të kujtoj edhe një ndodhí personale.

Tek Imzot Luigj Bumçi, Ipeshkvi i Lezhës i cili banonte në Kallmet, kam shkuar më 1943 me t'im atë të cilin ai e kishte ftuar të kalonin një ditë së bashku. Biseda ndërmjet Imzot Bumçit dhe t'im eti, më së shumti, u zhvillua rreth Patër Gjergjit dhe veprës së Tij. Në pasdreke vonë, para se të largoheshim, Imzot Bumçi drejtohet nga biblioteka e tij shumë e pasur dhe nxjerr Lahutën e Malsisë, merr penën dhe si e ngjyen në bojë me ngadalë duke u menduar, shkruan këtë autograf, i cili gjatë viteve, sa herë e lexoja, aq më shumë më prekte: "Kët dhuratë t'vyeme, i dashtun Xhevat, e kishe tagër me t'a pasë dhânë vetë Padër Gjergji, q* italishten e hoqi prej nji shkolle e ty për hjekje q* bâne t'gjuhës italiane prej tânë shkollave fillore t'Shqypnisë".

Në vazhdim, Patër Gjergjin e shohim të ftuar mes poetëve më të shquar të botës më 1922 në New York.

E shohim gjithashtu si kandidati i parë shqiptar i propozuar për çmimin Nobel !

Gjatë udhëtimit transoqeanik Ai shkruan edhe këngën "Lugati", ku Mehmet Ali Pasha i shfaqet si lugat Krajl Nikollës dhe e nxit … me djegë e lá n'gjak Plavë, Gusí e Malsí.

Dhe patër Gjergji, përgjatë asaj hullije, e mbyll këngën me vargjet e bukura dhe domethënëse:

 

"I huptë Zoti përnjimend,

Knjaz Nikollë edhe gjithkênd,

q* mendon e shorton zí

Për të buk'rën këtë Shqipní !"

 

E gjejmë Patër Gjergjin flamurtar të çështjes shqiptare më 1930 në Konferencën Ballkanike të Athinës e fill mbas saj gjatë vitit 1931 në konferencën e Stambollit. Më 1932 vete në Bukuresht ku me pathos të lartë mbron sërish çështjen shqiptare. Dhe nuk duhet harruar se udhëtimet atëhere nuk bëheshin me avjonë Boeing por zgjasnin me javë të tëra dhe angazhonin edhe lodhje jo të papërfillëshme fizike.

Kudo që vente Patër Gjergji një idé fikse kish: Të propagandonte për çështjen tonë kombëtare si edhe ta rriste rrethin e miqve të Shqipërisë. Sa i takon pjesës së dytë të këtij pohimi, pikërisht lidhur me rritjen e rrethit të miqve të Shqipërisë, ai i qëmtonte me kujdes të veçantë dhe i përzgjidhte mirë këta të fundit. Pra, strategjia e tij ishte të siguronte mbështetjen e shteteve, popujt e të cilëve kishin pasë lidhje të lashta e tradicionale miqësie me popullin tonë. Kurse taktika e tij mbështetej në afrimin me njerëz që kishin ndikim ndaj aparatit shtetror të tyre që sa më efektivisht t'i shërbehej çështjes sonë kombëtare ! Dhe rezultatet pozitive jo që nuk munguan por u bënë edhe shumë të prekëshme.

Albanologu Maksimiljan Lambertzi, njeri nga tre personalitetet gjermane në fushë të albanologjisë, jo rastësisht e përkthen Lahutën në gjermanisht, duke e quajtur autorin e saj "Homer shqiptar" dhe veprën e tij "Iliadë shqiptare". Ai e sintetizon veprën e Fishtës si vijon:

"… Lahuta e Malsisë e Gjergj Fishtës, jo vetëm që ka rândësi në pikëpamje artistike, por ajo, porsi vêna e mirë që sa mâ shumë vjet kalojnë aq mâ vlerë merr, tue qenë se ajo âsht pasqyra, magazina e kopja besnike e jetës, e shpirtit, e dëshirave e përpjekjeve, e luftës dhe e vdekjes së shqiptarëve: me nji fjalë, Lahuta âsht shprehja mâ e kjarta e dokeve të fshatarëve, banorë të Maleve të Veriut. E prejse doket e lashta të fiseve malore janë gjykue të zhduken nga tallazet e forta të civilizimit, lexuesi, letrari, folkloristi, juristi e historiani i nesërm kanë për t'ia dijtë për nder në dhetë a qindvjetët e ardhshëm Poetit, i cili në Lahutë të Malsisë na la nji ritrat (portret) të shqiptarit, të përshkruem nga goja e dëshmitarëve njikohsorë, ashtu si këta e gjetën në agimin e shekullit të XX-të, me atë ndryshim të vogël që shqiptari pësoi ç'prej kohëve të largëta të iliro - thrakëve." Duke e lënë më një anë kompetencën dhe autoritetin e Lambertz-it, rëndësi të jashtëzakonëshme merr ky pohim i tij edhe për vetë kushtet konkrete në të cilat bëhet, duke dalë nga një kathedër universitare e një shteti të diktaturës proletare, ndërkohë që në atdhenë e Tij Fishta anatemohej.

Patër Gjergji, me përpjekjet e tija në drejtim të sensibilizimit të opinionit ndërkombëtar rreth faktit se ishte i qënësishëm një komb dhe një popull autokton shqiptar i vendosur në trojet e tija Iliro - Thrakase, futi në valle edhe personalitetin tjetër të përmasave ndërkombëtare, Albanologun tjetër të shquar, Prof. Norbert Jocklin. Po zgjedh një prej thënjeve të tija me të cilën portretizohet vepra e At Gjergj Fishtës:

"Fishta, shikjue n'atë kênen e vet, pa dyshim âsht krejtësisht romantik. Rrâjisja e tij mbi kombsín, zgjedhja e lândës, fuqija, gjallnija e nderimi i shprehjevet të tija, sidomos trajta e përmbajtjes së veprës së tij kryesore Lahuta e Malcís - me mbishkrimin tërhjekës të dokeve e të zakoneve kombëtare e bâjnë dishmí mjaft kjartas ... Fishta, kjo zhení e rrânjosun në tokën amtare të popullit shqiptar, q* për shkak të njohjes së këthellë të tij mbi literaturën e popujve klasikë e mbi jetën shpirtnore të kombeve të tashme të Evropës, u kap në majë mâ të naltat të mâ të haptës kulturë."

Gjithashtu arbëreshin albanolog dhe njeriun me rreth të gjerë ndikimi në Itali, Gaetano Petrotta, Fishta e kishte bërë aq për vete sa që ai shprehej:

"Fishta është ndër të parët e ndër më të mëdhenj atdhetarë, të cilët në kohë më të vështira bënë çmos për t'a mbajtur gjallë lëvizjen kombëtare kundër dhunës barbare të qeverisë turke, kundër lakmisë dhelpërake serbe dhe kundër propagandës greke. Kudo që shtrohej çështja e Shqipërisë, At Fishta gjëndej aty pranë e, ku me vepra e ku me shkrime, sidomos me poezinë e tij të gjallë, zgjonte nga gjumi më të plogështit dhe mbante gjallë gjithmonë shpresën e ardhmërisë."

Në vijim të kësaj brazde konsideratash e përcaktimesh lidhur me veprën e Fishtës kundruar nga këndvështrimi patriotik e kombëtar, nuk mund të lihen në heshtje pa u përmëndur pohimet e personaliteteve shkencore shqiptare banues në Jugosllavi se:

"Lahuta e Malcis është enciklopedí e kombit" (Rexhep Qosja), ose "shqiptarët në Jugosllavi, duke e mësuar përmendësh Lahutën e Malcis, përvetësuan arsimin kombëtar kur ky mungonte" (Zekerja Cana).

Kurse një nga personalitetet, pa asnjë mëdyshje, madhore të kulturës shqiptare, Prof. Eqrem Çabej, i cili për vetë natyrën e tij tejet të matur e të drejtpeshuar si hulumtues edhe studjues që ishte, veprën e At Gjergjit e përcakton kështu:

"Fishta qe nga ato natyra, të cilat ngrihen e rriten dalëngadalë prej qarkut të tyre … dhe bash nga kjo rrënjosje te trualli i vet, ai u bë në një tjetër kuptim, më tepër se sa Naim Frashëri, poeti kombëtar i Shqipërisë." Të vazhdoj duke cituar ç'është thënë në drejtim vlerësimi madhor patriotik për Patër Gjergjin, e ndjej se do t'i kalonte mbase kufijt e durimit qoftë të ndigjuesit apo edhe të lexuesit. Por besoj se vetë autoriteti i personaliteteve që do të citoj, si edhe stili i tyre i përkryer … mbase më nxjerrin të pafajshëm: Prof. Ernest Koliqi, vrojtuesi i hollë dhe stilisti i përkryer, mbase më eleganti në gjininë e tij, shprehej:

"… Lexoni nji varg të Lahutës së Malcis. Vênja veshin kumbimit të tij. Vëreni vendosjen e fjalëve në fjali. Menjiherë ju rrëmben magjia e tingullit të posaçëm të gjuhës sonë, të gjuhës q* mësuem në prêhën të nânës dhe ka shijen e qumështit amtar. Ndigjojmë në tetërrokshat e Fishtës jéhin e zanave të tokës shqiptare … asnji si Fishta nuk zgjon e ngacmon mbrenda nesh tharmet cilësuese, q* ndryn në vetvete mysteri jetik i gjakut arbnuer." Ndërsa liriku, ëndërrimtari, hyjnori dhe i hajthmi si ai, Lasgush Poradeci, e quan Fishtën:

"… vazhdimtar në vallen e Kombit, Frymëtar i fjalës, i cili solli dhuratën e vet në Adhurimtaren e Atdheut-shpirt, Mendimin e Parathënësve të Shqipes … shkëmb i shpirtit dhe shkëmb i tokës shqiptare."

E tashti, në vijim të kronologjisë së viteve, vijmë edhe tek dy vitet e fundit të jetës së Patër Gjergjit. Mbi Europë dëndësoheshin retë e zeza të stuhísë së II-të botrore.

Italia ushtarakisht e pushtoi Shqipërinë.

Flamuri u tjetërsua dhe italishtja futet si gjuhë në shkollat fillore.

Filloi të ziejë ndjenja e revoltës kombëtare.

Armiku italian, i vetëdijshëm për këtë, desh t'a kapë demin nga brirët.

Cili qe ai që për dhjetvjeçarë të tërë spikaste si frymëzues i ndjenjës kombëtare duke u kënduar bëmave heroike të të parëve tanë?

 

Si t'kshtênë, si muhamedan,

Shqypninë s'bashkut t'gjith e kan,

E prandej t'gjith do t'qindrojmë,

Do t'qindrojm'e do t'luftojmë,

Kem m'u bâ kortarë-kortarë,

Priftën, fretën, hoxhallarë

Për Shqypní !

 

Cili qe ai që, ndonëse i veshur me zhgunin e Shën Françeskut të Assisit, anatemonte për hir të Atdheut pa u druajtur se po bënte sakrilegj dhe shprehte revoltën e tij me vargje fuqije prometeiane:

 

O Perendi a ndjeve,

tradhtarët na lane pa Atdhé.

E Ti rrin e gjuen me rrfé,

lisat n'për male kot !

 

Cili qe ai që atdhedashurinë e shtynte deri në vetflijim?

 

Qe mue tek m'keni, merrni e m'bâni flí, Për shqyptarí, me shue çdo mní mizore. Oh ! Edhe pa mue Shqypnija kjoftë e rrnoftë, E nami i sajë për jetë u trashigoftë !

 

Pikërisht Ai duhej mikluar e pastaj tulatur.

Dhe hapin e parë qeveria fashiste italiane e bëri: I akordoi Patër Gjergj Fishtës, Provincialit të Françeskanëve të Shkodrës, me dekret mbretnor, një nga dekoratat më të larta që akordonte fashizmi italian. Por përgjigja e Titanit qe e papritur, qe e prerë: E refuzoi dekretin mbretnor duke u shprehur:

"Kjo dekoratë nuk âsht për mue !"

Kësisoj Ai i dha udhë tufanit kombëtar me thirrjen fuqiplotë: Shpërthé !

Dhe arrijmë kështu tek ngjarja e parafundit madhore e jetës së Tij, Patër Gjergji anëtar i Akademisë së Shkencave të Italisë.

Akademia Italiane përbëhej nga personalitetet më të shquara të kohës, një pjesë e të cilëve edhe laureatë të çmimit Nobel. Patër Gjergjin e njihnin të gjithë akademikët si njerëz të kulturës botrore që ishin. E njihnin kryesisht si humanist të shquar, e njihnin për kulturën e tij të pa anë e fund, e njihnin si gjuhëtar e si ballkanolog të shquar, e njihnin edhe për vlerësimin e rrallë që i ishte bërë në fushën e vargëzimit si "Homeri i Ri" i përkthyer në shumë gjuhë të botës.

E njihnin natyrisht edhe për dekoratat e titujt që i ishin akorduar: Nga Austria "Ritterkreuz" më 1912, ose nga Turqia "Mearif" po më 1912, nga Vatikani "Medaglia al Merito" më 1925, nga Greqia "Phoenix" më 1931, etj. etj., e pse jo, e njihnin edhe si kandidat i propozuar për çmimin Nobel ! E si pasojë, kur Patër Gjergji e refuzoi dekoratën e lartë të qeverisë fashiste italiane, akademikët e Italisë u trandën. E njihnin ata për të gjitha ç'u thanë më lart, por nuk e njihnin për madhështínë e karakterit të Tij ! Atëbotë akademikët e Italisë, si anëtarë të një institucioni të pavarur kulturo-shkencor që ishin, njëzëri e propozuan Patër Gjergj Fishtën si anëtar të Akademisë Italiane. (Për t'a biseduar me At Gjergjin paraprakisht mendimin e Akademisë Italiane, qe ngarkuar Prof. Agostino Gemelli frat dhe akademik, mik i ngushtë i Fishtës).

Me këtë veprim Akademia e shpërfilli si edhe e shpotiti qeverinë italiane, duke ia rritur skajshmërisht prestigjin Patër Gjergjit e bashkë me të edhe Shqipërisë. Akademia Italiane, nga ana e saj, zaret i kish hedhur.

Pritej përgjigja e Fishtës.

Hapin tjetër të priftit krenar e priste me padurim Akademia e Italisë, por e priste me kureshtje edhe inat akoma më të shtuar qeveria fashiste, gjoja e pa interesuar.

Vonoi përgjigja, po më në fund erdhi:

Patër Gjergji e kish për nder propozimin që i bëhej dhe falënderonte gjithë anëtarët e Akademisë për vlerësimin që i bënin !

Në konferencën e parë solemne si akademik në Kinema Rozafat, për ta pozicionuar veten e Tij botërisht, duke folur për dukurinë e ngjashme ndërmjet pushtimit romak të Ilirisë me pushtimin fashist të Shqipërisë guxoi e tha:

"… rezistenca që romakët hasën ndër fiset dhe mbretëritë ilire të gjitha ndodhën sepse ilirët e panë menjëherë se trupat romake po sillnin robërinë në vënd të lirisë …"

Dhe tashti i erdhi radha të përmëndim një datë, 30 dhjetorin e vitit të largët tashmë 1940. Me këtë datë lidhet ngjarja e fundit madhore e jetës së Patër Gjergji Fishtës, vdekja e Tij.

Atë të hënë të acartë dimri Ai s'foli më.

Përcjellja mortore që i bëri Shkodra si edhe dhimbja e madhe që ndjeu e gjithë Shqipëria për të duan një përshkrim të veçantë. E gjithashtu i veçantë i takon përshkrimi edhe Ceremonisë së Meshës Mortore, që atëbotë organizoi Akademia Italiane, ku kori drejtohej nga akademiku Mjeshtër Perosi dhe akademiku tjetër, kompozitori i famshëm Mascagni u shpreh:

"…në Vizione t'Lumnueshme e gëzueme Zotin n'ekstazë me shpirtin e kolegut tonë të dashtun At Gjergj Fishta !"

At Gjergji nuk kish si t'i këndonte më së dashurës së tij, Shqipërisë, e as nuk kish më si t'i thurte vargje lirizmi të pashoq gjuhës shqipe ! Megjithatë Ai vazhdonte e jetonte nëpërmjet veprës së tij. Në gjithë shkollat e Shqipërisë vargjet e Tija mësoheshin përmëndësh. Ai, që gjithë afshet e zemrës së Tij ia drejtoi Atdheut edhe gjuhës shqipe, si prift që ish, u këndoi këtyre të dyjave si askush tjetër dhe rinia veç frymëzim atdhetar gjente në ta.

Veç katër vjet mbas vdekjes së Poetit filluan të bëhen realitet parashikimet dhe thënjet e Tija profetike. Dekada të shkuara ai shkroi se:

 

"Shka t'lâjnë kta katër ujq,

Që i kërcnohen shoqishojt,

Thonë do t'dalë nji djall i kuq,

Që fort rreptë do t'ja njisë thojt !"

 

Pra, atë që do të linin katër ujqit, ku me mbeturinat e trojeve shqiptare u krijua Shteti Shqiptar, do të vinte djalli i kuq që pa shpirt do t'ia zhyste kthetrat !

E që nga ajo ditë e djallit të kuq, ndaj figurës si edhe veprës Poetit veç mllef e baltë u hodh. Ato kohë të para guxoi e na pohoi në klasë Prof. Kostaq Cipua, siç e mbaj mënd tashmë mbas 56 viteve, se "… tek vepra e Fishtës shkriheshin në një atdhedashuria me mjeshtrinë poetike …" Ose Prof. Mark Dema, i cili mori guxim nga prishja me Jugosllavinë, e duke mos iu shmangur dot tundimit ndonëse të rrezikshëm, na pohoi në klasë se "… në personin e Fishtës duhej të shihnim një kollos të vargëzimit si edhe një atdhetár të pashoq !"

Mirëpo këta zëra sa vinin e zbeheshin nga trysnia e diktaturës.

Armik të racës sllave dhe veprimtar kundër interesave kombëtare e anatemuan "druzhet jugosllavë" Fishtën.

Si spiun austro-hungar, klerik nacionalist si edhe shkrimtar borgjez shfrynë "tovarishët rusë" mbi të.

Dhe hipokrizia arrinte kulmin kur komunistët shqiptarë që, nacionalizmin shqiptar e kishin zëvëndësuar me internacionalizmin proletar, donin të provonin se Ai, me gojën e Tij, e kishte pranuar që nuk ishte e nuk donte të qe shqiptar. Nga një perlë satire, ku Ai fliste gjithë sarkazëm e dhimbje për fatet e Kombit e Atdheut, ata shkëpusnin gjithënjë me keqdashje vargjet:

 

T'a dijë Shqipnija

E shekulli mbarë

Se mâ mbas sodit

Nuk jam shqiptar !

 

Edhe sot e kësaj dite gjen të tillë dashakeqë, që nuk lexojnë e as që duan të lexojnë, ose edhe kur u takon të lexojnë nuk kuptojnë, por vazhdojnë dhe e "akuzojnë" për diçka të tillë !

Njerëzore është të gabosh, por këmbëngulja në gabim e bën vërtet djallëzor qëndrimin e atyre që Gjeniun e lanë deri edhe pa varr !

Po kur fatet e Shqipërisë së mjerë u lidhën pazgjidhshmërisht, sipas komunistëve, me "tunxet kinezë" të perandorisë së të barabartëve në skamje, atëbotë eshtrat e Mjeshtrit në Dri u hodhën!

Po si u hodhën e kush urdhëroi? Ish një fjalim që "programatik" e quajtën, e më kobzí nuk kish se si të bëhej për të mjerët shqiptarë ! E ish edhe një natë e thellë shkurti kur u përdhunua varri.

Një palë eshtra flakeshin në Dri për ta asgjësuar. Por si gjithmonë, edhe këtë radhë gabuan rëndë ... Fishtën e përjetësuan !

E përjetësuan sepse Fishta nuk i përkiste një kishe, as edhe një qyteti. Ai ishte i gjithë Shqipërisë ! Prandaj Ai nuk mund të mbahej në vetëm një varr ... Varri Tij duhej të ishte e gjithë gjatësia e Drinit, e gjithë Shqipëria !

Po dhunimin kush e urdhëroi? Si përfaqësues i asaj kategorie që, kur shkruanin, kryerrjeshtin me germë të vogël e fillonin, dhe me mllefin e trashëguar nga breza të tërë genesh injorantësh, Bilal Parrucën caktuan që urdhërin ta jepte ! Ndërsa Mjeshtri frat, Fishta i madh, ky gjení që pa varr e lanë, edhe varrshkelësin e tij do t'a kish falur. Por nuk fal Ai, madje bërtet me të madhe e hedh në Dri ata, indiferentët ndaj Atdheut, tradhëtarët ndaj flamurit, vetëm ata flak Ai:

 

Po: rrnoftë Shqypnija ! E porsi krypa n'Dri

E porsi krândja e that n'nji flakadâ,

U shoftë me arë, me farë, me mal e vrri

Kushdo shqyptar q* s'brohoritë me zâ,

Kushdo shqyptar q* s'brohoritë me uzdajë:

Oh! Rrnoftë Shqypnija! Rrnoftë Flamuri i saj !

 

E kësisoj mbas 23 vitesh harrese të dhunëshme, duke e zhytur gjithmonë thellë e më thellë Mjeshtrin në dhé, vetëm gjysma e "Via Crucis" të kalvarit Fishtian ish përshkuar.

Pasojnë tashti vitet e tjera ku brezi i injorantëve dhe i të shkolluarve të dështuar u pasurua me shkrimtarët e realizmit socialist. Ata, si lajkatarë të diktatorit pseudo-letrar, zvetënohen dhe thellë e më thellë mundohen t'a zhysin Zeusin e vargëzimit patriotik. Diktatori na bën hero e atdhetar Haxhi Qamilin e ata: t'i biem mbarë e prapë At Gjergj Fishtës se veç të mira kemi.

Po Patër Gjergji vizionar në "Metamorphosis" për ta e për gjithë ata që pasuan e pasojnë edhe sot, pat shkruar:

 

Pse ndër ne kjo kohë ka ardhë

q* nji e zezë me u thirrë e bardhë

. . .

Qe besa or burra / Nuk dij kah t'çajë

Mbasi do t'thirret / Sod derri dajë

 

Dhe me kulmin e sarkazmës godet me rrufé:

 

Nuk kam kund átme (atdhé) / As fis as vlla,

Fis kam mâ t'fortin / E vlla bujarin (pasanikun)

Për atme barkun, / Për erz kam arin.

 

Ironí e fatit. Atë, që mes përpjekjesh titanike gjuhën shqipe të shkruar e kristalizoi dhe luftoi që të folmet e Shqipërisë së mesme të zyrtarizohej, atë që shkroi:

 

Porsi kânga e zogut t'verës, / q* vallzon n'blerim të prillit;

Porsi i âmbli fllad i erës, / q* lmon gjit e drandofillit;

Porsi vala e bregut t'detit, / Porsi gjâma e rrfés zhgjetare,

Porsi ushtima e njij tërmetit, / Njashtu â'gjûha e jonë shqyptare.

 

Pikërisht atë Gjergj Fishtë e dhunuan, e plandosën edhe varrin ia shkatrruan dhe menduan se e futën aq thellë sa për të dalje të mos kish.

Kujtojmë tashti së bashku fjalë nga të fundmet të Poetit.

Mjeshtri po përjetonte çastet e spasme të jetës. E viziton Arqipeshkvi i Shkodrës, Imzot Gaspër Thaçi, dhe Fishta i thotë:

"Nuk po më vjen keq se po des, mbasi të gjithë atje do të shkojmë, por po më vjen e rândë se tânë jetën e kam shkri për të pa nji Shqipni të lirë e në vedi, ndërsa sot po e lâ të shkelun prej ushtrive të hueja."

Lind pyetja: Ku e kemi Patër Gjergjin sot? Kush ka zemër të ndjejë edhe sy të shohë, Poetin e sheh kaluar, ku dallga e Drinit i është bërë Gjok (kalë) dhe rrymës i bije kundra nga grykëderdhja për në burim, tek thërret e na thotë:

"Kujdes shkjaun, kujdes grekun, kujdes ata q* harruen atdheun !"

Po detyra jonë cila është? Duke parafrazuar pohimin tejet të goditur të Prof. Plasarit që : "Mos t'i japim Fishtës vëndin që i takon, por t'i kthejmë historisë së letërsisë atë çka i mungon", do të thoja që tek panteoni i patriotëve dhe intelektualëve tanë më të shquar, të cilin e përfytyroj me trajtën e një kurore të ngjizur nga dy krahë hiperbolash konvergjente asemtotike, ku gurët e vyer janë vendosur dy e nga dy deri sa arrijnë e bashkohen atje ku vetëm një vënd kulmor është bosh, atje i takon të vendoset Margaritari Patër Fishtë!

 

 

 

[AAAA 0]

Dramaturgjia dhe PubliçistikaNjë vend të vëllimshëm në krijimtarinë e Fishtës zë dramaturgjia. Ai shkroi drama, drama lirike (melodrama) dhe tragjedi. Në dramat dhe tragjeditë konflikti është i ndjeshëm. Tonet që i përshkrojnë janë ato heroike. Personazhet dhe karakteret arrihen të skaliten. Në dramat lirike dialogu është më tepër mjet organizues i jashtëm sesa element ndërtues i brendshëm që t'i japë mundësi zhvillimit të veprimeve dhe ashpërsimit të konflikteve. Përsa i përket mjeshtërisë artistike, zotërojnë po ato cilësi që i mishëron edhe krijimtaria poetike. E gjithë dramarturgjia e Fishtës është e shkruar në vargje. Tema e atdhedashurisë është në qendër të pjesës më të madhe të veprave: në dramat "Odisea" dhe "Kthimi i Uliksit në Itakë", në dramat lirike: "Shqyptari i qytetnuem", "Shqyptarja e qytetnueme", "Jerina ose Mbretëresha e Lulevet", e sidomos tragjedinë "Juda e Makab", e cila çmohet si vepra më e mirë dramaturgjike e Fishtës. Tema biblike, e pastrimit shpirtëror të njeriut në luftë me veset për hir të virtyteve dhe të amshuesmërisë së qenies njerëzore është në qendër të dramave lirike. "Baritë e Betlemit", "Luigj Gonzaga". Tema e padrejtësive shoqërore është në qendër të tragjedisë "Hajria" ku mbizotëron realizmi, fryma demaskuese ndaj klasave të pasura.

Një lëndë prej qindra faqesh përmban proza e Fishtës. Është një prozë e frymëzuar, ku lirizmi krejt natyrshëm ndërthuret me humorin, satira me groteskun. Shtresat e fjalorit janë më të larmishmet. Bashkëjetojnë fjalët, shprehjet, ndërtimet sintaksore krahinore me arkaizmat, barbarizmat, zhargonet, me fjalët e shprehjet e latinishtes, të gjuhëve moderne, perifrazimet, citimet etj., etj. E pasur në llojet e lëvrimit është publiçistika. Për patetikën e fuqishme, argumentin, kritikën shëndoshëse si dhe stigmatizuese dallohen shkrimet me temë shoqërore.

Në shënjestër ai vë dembelizmin, përtacinë, indiferencën e shtetasve të shtetit të ri shqiptar, por edhe lakminë ndaj kolltuqeve, grykësinë ndaj privilegjeve, prirjen regresive ndaj aziatizmit si dhe imitimin banal ndaj perëndimores. Ai bënte thirrje që në krye të shtetit të vinë njerëz të kulturuar, atdhetarë, vizionarë largpamës të shtetit e të kombit. Fishta është edhe polemist i fuqishëm, ai polemizon me pena të shtypit vendës si dhe me ato të letrave të huaja. Merr në mbrojtje kulturën, dinjitetin, pastërtinë shpirtërore të kombit. Në polemikat nuk mungon kurrë argumenti bindës autentik, si dhe shoqërimi i tyre me argumente nga filozofitë e ndryshme, shkencat shoqërore e natyrore, por edhe vërshimet patetike ku shpotit, tall e dermon pa mëshirë kundërshtarin. Të njohura janë dhe ligjëratat e Fishtës, ku mbizotëron fryma solemne dhe argumentuese.

 

Publiçistika

Për vlera të rralla artistike, për frymën objektive e shkencore, shquhet prova eseistike e Fishtës. Një model i përkryer në llojin e vet është reportazhi. "Një udhëtim në Turkinë e re". Njohës i thellë i botës shqiptare, adhurues i saj gjer në kult paraqitet ai në parathënien kushtuar "Kanunit të Lekë Dukagjinit" të Shtjefën Gjeçovit. Njeri me kulturë të gjerë e pasione të mëdha na shfaqet në esetë për Gëten, për arkitekturën, muzikën etj.

Në trashigimninë e tij kanë mbetur edhe qindra faqe të epistolarit, dorëshkrime të ndryshme.

Fishta duke qenë njohës i latinishtes, greqishtes së vjetër, italishtes, frengjishtes, gjuhëve sllave, në disa prej të cilave edhe krijoi, duke qenë njohës i përkryer i shqipes që flitej në viset e Veriut, si dhe i traditës letrare shqiptare që nga Budi e Bogdani, dha shembullin e tij se si mund të sillen në kulturën vendëse thesaret shpirtërore të njerëzimit. Të freskëta e trasparente janë përkthimet nga poezia e Silvio Pelikos, Aleksandër Manxonit, Metastazios etj. Shembull për përkthyesit e Homerit, përgjithsisht të poezisë antike e asaj klasike mbetet Kënga V (fragment) e "Iliadës", përkthyer prej tij. Frymën e lashtësisë heroike, madhështinë e heronjve dhe të betejave ai i mishëron në kompozitat burimore të shqipes, në fjalët e ralla të të folmeve të saj, në brumin e gjallë të shqipes. Tepër kërkues e i saktë është edhe në përkthimet e Kanconiereve të Petrarkës. Fishta përshtati në shqip edhe komedinë "i sëmuri për mend" dhe "Dredhitë e Patukut" të Molierit, përshtatje që shquhen për kolorit e pasuri gjuhësore.

Me veprën e tij të gjerë dhe komplekse Fishta pasuroi ndjeshëm në radhë të parë poezinë, por, gjithashtu, letërsinë tonë dhe kulturën në përgjithësi. Vepra e Fishtës ndikon gjithnjë në zvillimin e letërsisë me vëllimshmërinë e saj, me llojshmërinë e gjinive, me pasurinë e mjeteve të shprehjes, me autencitetin e saj. Ajo ka meritën e veçantë të ketë prekur terrene që deri atëherë, dhe më vonë mbetën të paprekura në letërsinë tonë. Ai ka, gjithashtu, meritën tjetër se kultivoi për herë të parë edhe me mjeshtëri të lartë shtresa gjuhësore të gjalla deri atëherë të pashfrytëzuara. Prandaj ndikimi i tij në letërsinë tonë është i madh ei shumllojshëm.

 

[AAAA 0]

Gjergj Fishta-"Lahuta e Malsise"

 

 

Kënga e Parë (Cubat)

 

 

 

Gjendja historike e vjetit 1858 dhe plani i poemit. Turqija nisë të ligështohet. Popujt e Ballkanit i dalin doret. Shqiptarët zgjohen: mendojnë edhe ata të fitojnë lirinë. Ndeshen me nji anmik tjetër. Knjaz Nikolla i Malit të Zi synon të shtijë në dorë pjesën veriore të Shqipnisë, i nxitun dhe i mësuem nga Cari i Rusisë. Ky i shkruen nji letër tanë dredhì e përkëdhelje Krajl Nikollës: i premton bukë e fishekë, mjaft që mos ta làjë Turkun të qetë. Letrën ia ep lajmëtarit (kasnecit) të vet, i cili mbas nji udhëtimi të gjatë, kapet në Cetinë, ku edhe dorëzon shkresën. Knjazi e këndon me vëmendje. Menjiherë çon e thërret serdarin e Vasoviç-it, Vulo Radoviç-in. Mbasi e merr me të mirë e ngarkon të formojë nji çetë cubash dhe me ta të biejë në Vraninë, për me plaçkitë e për me vrà.

 

C U B A T

Ndihmò, Zot, si m'kè ndihmue!

Pesëqind vjet kishin kalue

Çëse të buk'rën ketë Shqipni

Turku e mbate në robnì,

krejt tu' e là t'mjerën në gjak, (5)

 

frymën tue ia xanun njak,

e as tu' e lanë, jo, dritë me pà:

kurr të keqen pa ia dà:

rrihe e mos e lèn me kjà:

me iu dhimbtë, po, minit n' murë, (10)

 

me iu dhimbtë gjarpnit nën gurë!

Veç si 'i dèm, vu n'lavër spari,

q*, ka' e vret zgjedha e kulari

kah nuk bàn m'e thekë strumb'llari,

s'ndigjon me tërhjekun m'pluer: (15)

 

e tue dhanë kryq e tërthuer,

tu' i dhanë bulkut shum mërzì,

me u vu s' ryset për hullì

e as me shoq ai pendë me shkue:

kështu Shqiptarët, të cilt mësue (20)

 

s'din' me ndejë rob nën zgjedhë t'huej,

pagë e t'dheta me i là kujë:

por të lirë me shkue ata motin,

veç mbi vedi tue njohtë Zotin,

e as kurrkujë n' këto troje t' veta (25)

 

mos me i bà kurr tungjatjeta,

n'braz me Turk kurr nuk kanë rà

e as kurr pushkën s' ia kanë dà;

por t'janë grì me tè e t'janë vrà,

si me kenë tu' u vrà me Shkjà (30)

 

E prandej si pat fillue

Turkut Ora m' iu ligështue,

e nisë pat m' iu thy' atij hovi,

m' qafë përditë tu' i mbetë Moskovi:

e ato fiset e Ballkanit, (35)

 

zunë me i dalë dore Sulltanit,

nisë Shqiptarët kanë me u mendue,

si Shqipninë me e skapullue

zgjedhet t' Turkut : q* si motit

n' ato kohët e Gjergj Kastriotit, (40)

 

krejtë e lirë kjo t'ishte, e askujë

n'daç t'jetë Krajl a Mbret i huej,

me i bà kurr mà tungjatjeta,

kurr me i là mà pagë e t'dheta:

edhe Flamuri i Shqipnisë, (45)

 

si fletë Engj'lli t'Perëndisë,

si ajo flaka e rr'fesë zhgjetare,

me u suvalë prap n'tokë shqiptare.

Kur qe ai Knjazi i Malit t'Zi,

Knjaz Nikolla, 'i gërxhelì: (50)

 

gërxhelì, por belaçì:

na dyndë top, na dyndë ushtrì

edhe del e bjen n'Shqipnì,

për me shtrue këto bjeshkë e vërrì,

shka merr Drinin për s'të gjatit (55)

 

der' n' Kalà të Rozafatit,

ku ai me ngulë do' "trobojnicën",

do' m' ia vu Shkodrës "kapicën":

me bà Shkodrën Karadak,

mbasi 'i herë ta kisht' là n'gjak! (60)

 

Ka ndejë Turku e këqyrë haru,

pika-pika lotët tu'i shkue,

kah s'ka Shkjaut si me i qindrue;

se Moskovi e ka rrethue:

ka Stambollën muhasere! (65)

 

Bàjnë shtatë Krajlat muzhavere

Shoq me shoq, tue shartue zì

-si ata e zeza m'i pastë mb'lue!-

për të buk'rën këtë Shqipnì,

si m'ia lëshue n'dorë Malit t'Zì. (70)

 

M'kambë Shqiptarët atëherë t'janë çue.

Sa mirë n'armë na janë shtërngue!

T'fortë kanë lidhë nji besë të Zotit,

si të Parët ua lidhshin motit

n'ato kohë t'Gjergj Kastriotit: (75)

 

me 'i kambë mbathë e tjetrën zbathë,

gjanë e gjallë pa grazhd mbyllë n'vathë,

diku ngranë, diku pa ngranë,

harrue grue, motër e nanë,

sy'n agzot, zemrën barot, (80)

 

e si ai plajmi me furì,

t'kanë rrà ndesh Malit të Zì,

për t'gjatë t'Cemit n'atë kufì,

ku edhe trimat t'janë përlà:

t'janë përlà Shqiptarë e Shkjà, (85)

 

ballë për ballë ata tu'u vrà,

fyt-a-fyt, ofshè! tu' u prè:

tue mbetë shakull përmbi dhè,

mish për shpez e kaçubeta,

gjithku kje ajo pika e djalit, (90)

 

gjithku kjenë sokola malit,

pa kjà m'ta as nanat e shkreta.

Veç se, po, me parzme t'veta

Aty Shkjaut sulmin kanë thye.

Mbasi Shkjaut sulmin kanë thye, (95)

 

bàjnë kuvend Shqiptarët n'mjet vetit

e 'i fjalë t'madhe çuekan Mbretit:

se jo veç q* Knjaz Nikollës

nuk i lajnë kurr pagë e t'dheta,

porsè as Mbretit të Stambollës (100)

 

s'duen me i bà mà tungjatjeta,

e se dore duen me i dalë:

se Shqipninë nuk po e kisht' falë

Perëndia për çerkez,

Turq, manovë, likurazez; (105)

 

por për do sokola mali,

q* "Shqiptarë" bota po i quete,

për ta gëzue këta djalë mbas djali,

der' q* jeta mos t'u shuete.

Turku fjalën e ka ndì': (110)

 

se ç'asht mbushë ai me mënì!

Se edhe lëshue ç'ka mbi Shqipnì,

gjallë Shqiptarët ai me i përpì!

Por Shqiptari gjallë s'përpihej,

e as me u shkelë, besà, s'po lihej, (115)

 

kur po i mbushej mendja e vet,

për Shqipnì me bà gajret,

n' dashtë ta mësyjnë Krajl edhe Mbret.

Edhe kështu t'janë kapërthye

grykë për grykë Turq e Shqiptarë, (120)

 

pa dhimbë krenash tue u thye

si me thye kunguj npër arë.

T'iu dha zjarm atëherë Ballkanit,

Shkjau: kah drote se Shqipnia

Nji herë shkëputë dore s' Sulltanit, (125)

 

mà s'do t'bite n'kthetra t'tija,

si atij hangër ia kisht' palla:

merr e mësynë m'Turk fulikare,

e si derrat me çakalla

t'janë mbërthye, t'janë kapërthye: (130)

 

haju, ngaju, çaju, vraju,

m' pushkë e m'top gjueju batare,

gjaku rrëmbè npër rrahe e qare,

e npër fusha e npër gajusha,

der'q* s'mbramit, n'p'r' atë zhumhùr, (135)

 

zgjedhë s' Turkut pështoi Shqipnia

e duel m'veti si dikùr:

si premtue kisht'Perëndija;

por si dashtë, besà, lum vëllau,

s'do t'kisht' pasë as Turku, as Shkjau. (140)

 

Se s'ka dashtë Turku lirì,

ma merr mendja; veç un s'dij

Knjaz Nikollës kah gjith kjo zemër

ardhë i paska, q* nën themër

rob Shqiptarët po don me i shtrue, (145)

 

edhe atë tokë ai me pushtue,

për të cilën vetoi motit

shpata rr'fè e 'i Gjergj Kastriotit?

E q* s'paska dert aspak,

se Shqipnì dhe Karadak (150)

 

krejt me atë punë po i làte n'gjak?

Zemra i ardhka prej Moskovit!

N'Petrograd Cari i Moskovit

Nji bè t'madhe po e kisht' bà:

m' e ndie plak e kalamà: (155)

 

se ai natë t'madhe s'do t'kremtote,

se ai kumbarë as krushk s'do t'shkote:

gostë as darsëm nuk do t'ngrifte,

s'do t'u late as s'do t'u krifte,

as s'do t'dilte n'log t'kuvendit, (160)

 

për pa i hi Stambollës përmbrendit,

për pa këcye mbi post të Mbretit,

me u bà zot i tokës e i detit;

edhe Europës tregun m'ia prè,

mos m'e lanë me shitë, me blè, (165)

 

mos m'e lanë me çilë kund punë;

por me bà q* ajo përdhunë,

për me çue 'i grimë bukë te shpija,

rob të ngelte n'kthetrat t'tija,

n'ato kthetra me gjak zhye, (170)

 

mësue gjithmonë n'gjà t'huej me gërrye!

Por, pse ishte 'i skile e vjetër,

si për fjalë ashtu për letër,

mos m'iu gjetë kund nji shoq tjetër,

ai po e dite mirë e hollë, (175)

 

se isht' do punë me hi n'Stambollë:

se isht'do punë Turkun me e thye,

pa sharrue vetë mbrendë me krye.

Prandej xèn ai me trillue,

m'shpinë Shkjeninë Turkut m'ia lëshue: (180)

 

m'ia lëshue m' shpinë Shkjetë e Ballkanit,

q* me i qitë këta punë Sulltanit;

me i qitë punë këta 'i herë mà para

me trazime e punë t'pambara,

e mandej vetë prej Rusiet, (185)

 

si harusha prej pusiet,

me i rà Turkut fulikare,

m'zhbì n'vend, m' e qitun fare;

për pa bà me mend pleqnì,

se me atë punë botën unjì (190)

 

mujte ndoshta, m' e pështjellë n'zì

Kur ketë punë e ka pleqnue,

ka marrë trimi e n'odë ka shkue,

ka ndejë n'tryezë e asht vu me shkrue,

me u shkrue miqve kah Serbia, (195)

 

kah Zagrebi e kah Sofia

me lidhë besën shkaf asht Shkjà,

mbi Budin, m'çanak-kalà,

edhe tok këta ndërmjet vetit

mos m'ia dà të keqen Mbretit; (200)

 

 

por m'e nxitë, por m'e mërzitë,

m'iu vardisë si 'i ditë për ditë,

herë për shtek, herë për kufì,

tash me peng tash me pleqnì,

por gjithmonë, po, pa kanu, (205)

 

veç si t'mujnë n'teposhtë m'e vu.

Mbasandej, ky zogu i Shkinës,

merr e i shkruen Knjazit t'Cetinës,

merr e 'i letër, ia angllatisë,

me dredhì tue ia qindisë: (210)

 

Ti, q* jè qaj Knjaz Nikolla,

falmëshëndet Cari i Rusisë,

se zà t'madh për ty kam ndie

q* jè trim e gërxhelì,

q* jè burrë e kuvendtàr, (215)

 

me ta drashtë hijen anmiku,

por, me gjasë, kjo fjalë s'isht' gjà;

pse qe ti m'atë rrasë Cetine

më kè ndejë me 'i gjysmë opinge,

e jè bà, po, gazi i dheut, (220)

 

tue mërzitë miq e kumbarë,

veç e për bukë thatë në gojë.

Mje sa Turku, përbri tejet,

dredhun çallmën m'vetull t'synit,

derdhë shallvarët ai pala-pala, (225)

 

rrin e ban kokrrën e pallës,

e as m'e pà ti s'mund ta shofish

përmbas kodrës së pilafit

Po a thue, t'la ty kamba e dora,

ase ngjitë jè ndoshta n'rrogë, (230)

 

jo se hi kè bulk n' e huejën,

q* s'po ndihesh kund për s'gjalli?

Mo', bre burrë, se nuk ka hije

Urtë me ndejë Cubi i Cetinës,

edhe n'shpì me e shkuem ai motin, (235)

 

tue u ndeshë npër furka t'gravet!..

Po a s'ta mbushë synin Shqipnia,

me ato male të madhnueshme,

me ato fusha të blerueshme,

q* kurrkund s'jè kah orvate, (240)

 

me ia shkye 'i skundillë për veti?..

M' tè, krah-thatë, e mos rri fjetun!

Pse pa luejtë ti kambë e dorë,

s't' ndihmon Zot as i Shën Nikollë:

Por ti luej, nafaka luej, (245)

 

ka pasë thanë ai burri i huej;

sa për bukë e për fyshekë,

piqu n'mue, se t'i qes vetë;

edhe kësulën vène n'sy,

se të nget Mbreti i Stambollës: (250)

 

nuk ta là me t'prekë me pupël -

Letrën kështu Cari e ka shkrue,

edhe mirë e ka palue,

e e ka mbyllë me dyllë të zi;

ia ka dhanë kasnecit t'rì, (255)

 

me ia çue Knjazit n'Mal t'Zì.

Letrën n'gjì ka qitë kasneci,

ka thekë kambët ai sa mund heci:

ka lanë mbrapa fushë e zalle

kapërcye ka bjeshkë e male, (260)

 

edhe dalë ka lum e shè:

ka shtegtue për ujë e dhè,

der'q*'i ditë, tue marrun dielli,

në Cetinë ka behë ai filli:

shtjerrë opangat, grisun setrën; (265)

 

Knjazit n'dorë ku ka dhanë letrën,

me dyllë Cari si e kisht' mbshilë.

Ka marrë Knjazi edh' e ka çilë,

e ka çilë edh' e ka këndue,

tri herë rresht ai e ka këndue, (220)

 

tri dit rresht edh' e àsht mendue;

mbasandej ai fjalë ka çue

njatij Vulo Radoviçit,

kërkserdarit t'Vasoviçit,

q* me dalë me rà n'Cetinë, (225)

 

pa këqyrë shteg, pa këqyrun stinë:

me flut'rue si gjeraqinë,

për me u pjekë me "Gospodarin".

Njeky Vuloja Serdari

Kisht' pasë kenë nji trim i çartun: (280)

 

m'e pasë randë toka m'e bartun.

Pa tè prè kund s'ishte marrë,

pa fjalë t'tij ngarkue s'ishte marrë,

pague s'ishte varrë as gjak,

s'kishte vu nuse duvak, (285)

 

as s'isht' dà gjyqë a pleqnì.

Pse edhe Turku i Malit t'Zì

po e kisht' pasë shqipe mbi kry',

mos m'e lanë me pà me sy.

-Se edhe 'i punë, ky zogu i Shkinës, (290)

 

po e kisht' bà m'atë udhë t'Cetinës.

Paska marrë e shi në rrugë

Për tërthuer shtrika nji stugë,

edhe i çueka fjalë tërthores,

q* shka àsht Turk i Cernagores, (295)

 

mos me mujtë m'e shkapërcye,

për pa là 'i dukat për krye -

Bre! kish' kenë edhe 'i farë burri,

larg e larg me i dajtun turri.

Fëtyra e tij porsi duhia, (300)

 

syni i tij, tanë zjarm e shkëndia;

vet'llat trashë ngèrthye kulàr,

porsi lesh derrit bugàr;

vesh e m'vesh dega e mustakut,

si dy korba lidhë për lakut; (305)

 

edhe i mbrrijte kryet në trà:

burrë i atillë me sy me u pà.

Veshë e mbathë e m'armë shtërngue,

kishe thanë se àsht lè drangue.

Se këtè Knjazi fort e dote, (310)

 

fort e dote edhe e ndigjote;

pse edhe i urtë ai kishte ndodhë,

me ia prè mendja fort hollë.

Prandej Knjazi i çueka fjalë

Në Cetinë për ngut me dalë. (315)

 

Edhe Vulja bjen n'Cetinë,

pa këqyrë shteg, pa këqyrun stinë,

tue flut'rue si gjeraçinë.

N'atë Cetinë kur Vulja zbriti,

atè Knjazi mirë e priti, (320)

 

mirë e priti e n'odë e qiti,

i qiti duhan e kafe,

edhe nisi kështu t'bajë llafe: -

Ku jè, Vulo, eh kopilane!

Se ti ujk, po, né na u banè, (325)

 

ke s'po duke kah Cetina,

ku kè miq e probatina,

q* s'të ndërrojnë me sy të ballit?

Po, a kè mujtë? a kè farë hallit?

Si po t'shkon n'Vasoviq moti? (330)

 

Për jetë tande ! si do' Zoti,

merr e i thotë Vulo Serdari;

pse sivjet, lum "Gospodari",

nuk ka pasë toka valigë,

e ka ardhë nji kohë e ligë, (335)

 

sa nuk dij si ka m'iu bà,

për me pështue do rob e gjà,

pse edhe buka asht tue na lànë.

Hajt, eh qè'! Knjazi i ka thanë.

Se s'po gjenë cubi me ngranë. (340)

 

Se s'po gjenë skyfteri mish.

Se ti e nxjerrë korën dy fish!.

Mjaft t'i biesh ndo'i vendit prè,

se po e ban me lopë e qè,

sa me mbajtë njerztë e kujrisë, (345)

 

jo se mà gjindën e shpisë.

A din shka, Vulo Serdari,

ndiej shka t'thotë ty "Gospodari":

pështilli bashkë nja disa cuba:

t' idhtë si gjarpni ndër kaçuba, (350)

 

t'lehtë e t'shpejtë si gjeraçina:

edhe lëshoj ti kah Vranina,

për me vrà ata e për me prè,

për me djegun gur e dhè,

mbrendë tue vjedhë e tue plaçkitë, (355)

 

tue grabitë e tue robitë,

n'daç me natë e n'daç me ditë;

se un prandej të kam çue fjalë,

der' n'Cetinë nji herë me dalë,

pse dishka mue tash m'ka këcye, (360)

 

prap me Turk me u kapërthye:

prap me Turk, po, na me u vrà.

Pse edhe as hije, thom, nuk kà,

urtë ma ndejun Turk e Shkjà.

E kështu, tue ligjërue, (365)

 

krye më krye tue bisedue,

hollë e gjatë e ka qortue,

si me u sjellë e si me u mprue,

për m'e là Vraninën n'gjak.

E si vesht janë marrë me fjalë, (370)

 

Knjazi n'bukë atè e ka ndalë,

edhe falë i ka do pare;

e i ka falë nji "xheverdare",

krejt n'argjand kondakun ngrì,

mos m'e gjetë shoqja n'Mal t'Zi: (375)

 

m'e drashtë vjerrun në sërgjì,

jo mà n'krah të nji luftarit,

jo mà n'krah t'Vulo Serdarit,

q* isht' me brè hekur me dhambë!

Atëherë Vulja àsht çue në kambë: (380)

 

ka bà Knjazit "tungjatjeta",

edh' àsht nisë malit përpjeta,

udhës me mend ai tue përblue,

si Vraninën me shkretnue,

Knjazi ashtu si e kisht' qortue. (385)

 

 

 

 

Kange e Dyte

 

 

Oso Kuka

 

 

 

Avdi Pasha , sundimtari i Shkodres , ankohet per mizori e rrenime , qe po kryente Vulo radoviq-i ne Vranine. Pasha "turcelit, i vete i pa djale , pohon se s'gjen nje burre shqiptare per t'i dale perballle Malaziasit. Oso Kuka , shkodrane , veshtron fjalne e Pashes , por s'duron kur ky thote se Shqiperia kishte mbete ne vasha. Provon se Shqiperia kishte akoma djelm e djelm si Zana , te gatcem me deke kurdohere t'i lype Mbreti, Atdheu , Kanuni, Besa e Feja.

 

 

Zot , c'ka thane njaj Avdi Pasha

paska mbete Shqipnia n'vasha,

qyshe se s'leka mbrende nje djale

n'ate Vranina mue sot me m'dale,

n'ate Vranine , n'ate t'zeze terthore

ku mbe'n djerr sa toke gratcore

ku mbe'n vithnat pa bageti

vec prej cubash t'Malit t'Zi

q* po vrasin djelmte e ri

q* po marrin lopet me vica

q* po presin dhente me ogica

q* po djegin kulla e stane

e po thajne kaq zemra nane!

Eh! po , Knjazi ke Cetina

ka leshuer cubat kah Vranina

Per me djegungur e dhe'

vec si t'nise degane me ne;

pse dushmani asht tue ndersy

toket e Mbretit per me i mesy

per me i mesy e me i rremby'.

Nji djale n'voter t'misha lla

pace m'ia lane t'amen me fsha

pace m'ia lane motren me kja;

t'mjeren moter , ehu! Pa vella,

e n'Vranine un kjece tu e qitun

cubat Knjazit per m'ia pritun

Por mue djale nuk m'ka qillue;

e n'Shqipni nji djale drangue

t'cilit mos t'i dhimbset jeta

per Daulet e trojet t'veta

fort kerkova e s'mund gjeta

Keshtu ankoi Pasha turceli

Oso Kuka paska ndi:

paska ndi , po , e kenka idhnue

m'sylah doren paska cue

me qite n'Pashen ka mendue

Por i urti kurr nuk ngutet

prej burrnise e jo prej tutet

prandej osja ndali doren

e as m'e xjerre s'e xuer mizoren

n'flete t'sylanit catallue

vec pa i fole s'mujt' me u durue:

Avdi Pashe , tha , me kadale!

Mos e thuej dy here ate fjale

se , per Dine e per Imane

t'baj q* t'kjaj e zeza nane!

T'baj q* t'kjaj pa "exhel" ty nana

pse n'Shqipni ka djelm si Zana

q* per Mbret e trojet t'veta

nuk u dhimbset gjaja as jeta;

e ku lype Mbreti e i lype Shqipnia

keta ma t'paret jane n'fush t'mejdanit

keta ma t'rrepte jane n'balte dushmanit

jane celik per the t'taganit.

Marre vetit kurr s'i lame!

pa kesule n'krye pa opange n'kambe

na per Mbret e per Atdhe

per kanu , per bese e Fe,

s'druem me ra nder pre te thyeshme

s'druem me mesy kalate e rrembyeshme

e kahdo q* t'bjere Shqiptari

shkon rrufeja tu' e ndeze zhari

pushke e bese pse na i la i Pari

e ti tash vjen na thue

se n'Shqipni nji djale drangue

q* per Mbret e trojet t'veta

nuk i dhimbet gjaja as jeta

fort kerkova e s'mund gjeta....

Por s'ke faj: pse zani i zi

ai ka dale , po , per shqipni

qyshe se erdhe Pasha turceli

cese edhe t'huejve sot Shqiptari

qiri n'kambe do t'rrije qyqari

si punue ne s'na ka i Pari

Por po i lame tash na keto fjale

Ne Vranine , qe , un jam tue dale

cubat Knjazit me t'ia ndale

Vec t'i lypi un dyzet vete

dyzet vete , po , djelm te lete

q* te desin ku t'zatesin

si mund t'lejne vec e n'Shqipni

a po t'ap besen e Zotit

se pa u djege un n'flake t'barotit

s'ka me u leshue per t'gjalle Vranina

Avdi Pasha kenka cue

Osos doren ka shtrengue

aferim , bre, ti Oso Kuka!

Se ty t'thote fjala edhe duka

q* ke le nji sokol malit.

Zgjidh ku t'jete , po , pika e djallit,

edhe del ti n'ate rranze boke

n'ate Vranina , ku t'zezat loke

q* kane mbelue , ehu ! djelmte e ri

q* kane kthye rejat n'gjini

jane tue t'prite si drita diellin.

Foli Pasha. Buze s'Cukalit

n'krye t'javes dielli kur u cue

per me shndrite mbi kobe t shek'llit

ku u perbuzne shuen e drejta

Qafes s'Kalase , qe , ceta e Osos

po merr rrugen kah Vranina

Cete e vogel , por kreshnike

dyzet vete ma s'jane me t'njelun

djelm te zgjedhun n'mal e n'verri

jo per duke e per pashi

por per zemer e trimeri

Oso Kuka u ka pri

Oso Kuka , i rr'fe prej qiellet

shoq nuk ka kah vrane e kthiellet.

A she ' i here , ka i bje' sokakut

se c'm'i bajne t' t'gjith tungjatjeta!

se c'permendereshem xheverdarja

m'i flakon mbi sup te krahit

si ajo rr'feja n'ate t'thellimit!

N'flete t'sylanit- fole bollash-

catalue i ka kuburet

t' mendereshmet motra t't'idhte taganit

q* ndermjet u rri kercnue

veshe e mbathe e n'arme shtrengue

shtatin div, e sy'n si zgjeta

Oso Kuka n'jelek t'arit

pash e m'pash po i bjen pazarit

Ngjite mbas tij vjen shpata e dekes

Soko Tona i Gurit t' Lekes

Soko Tona si Valbona

larg permende n'keto male tona

si per buke n'shpi t'tij te ngraneme,

si per pushke e bese te dhaneme

Thone se i ka nja tri nishane

tri nishane me firmane

per sherbim q* i baka Mbretit

ketej e andej valen e detit.

Mbrapa i shkon qa' i biri i t'mirit

Taro Pellumbi i Jegumirit

Mandej vine dy re mizore

du djelmoca prej zagore

Kacel Doda e Kerni Gila

rritun si moce e karajfila.

Ehu! bre Oso , Oso-rr' feja

c'kane me t'name dy vasha t'reja:

c'kane me t'name dy bija nane

n'ato mrize e n'ato stane

kur , kercunat , kane me ndi'

se ke zgjedhur dy dhandrra t'ri

me i perpjeke me Mal te Zi.

Po a thue e njeh njate kime-zi

q* e ka ballin si sini

q* e ka synin si duhi

q* i ka shat'llat si nji ari ?

Ai asht Coku i Mar'Kole Dinit

prej Kabashit t'Dukagjinit

trim i cartun , trim si Zane

i pa tate edhe i pa nane

dy gur njite , thone , s'i ka lane

Per mbas ketij vjen ceta tjeter

do ma t'ri , do prap ma t'vjeter

por t'gjith moce me trimeni

Me trimeri e bujari

vec per duke e per pashi

dane ma n'shej njaj Jup Qehaja

Galo Keqi e Sinanaja

Vuksan Gjeli e Met Zeneli

e nder t'gjith -porsi hylle-drite

Preng Markola prej Mirdite

lype per pushke ky e per pleqni

e'merr prej shkodre e n'Peshkopi

Veshe e mathe e m'arme shtrengue

thue se krushq po duen me shkue

nja mbas nj'i po i bien Pazarit

si ajo re , q* prej Tivarit

ngjitet zi terthor ' vetona

per me shkrepe ndokahe t'e vona;

edhe kapen m'ate breg Buene

ku n'nji lunder e rretuene

Vend n'ate lunder t'gjith kur zune

rreqase asht lundra e veli u nde

edhe nise asht porsi re

tue ca valen nper Liqe

tue ca valen kah Vranina

ku pa bate nam Cetina.

 

 

 

 

 

 

Kange e trete

 

 

PREJA

 

 

 

Epizod i thekshem i vrases se Avdi Hises , te cilin e motra e vajton permallshem. Ne vaj kjo porosite zogun e zi te lajmeroje Shqipnine per kobin e asaje dite. Oso Kuka ndigjon vajtimin dhe vendose te ia ktheje ndren Shqipninse.

 

 

 

Valle , kush din mue me m'kallzue

pse kjo qyqja , zog i true

si mos kurr asht tue vajtue

n'ate Vranine , n'ate t'zeze krahine

n'breg t' Liqenit n'ate kodrine?

A mos kjane hallet e veta

perse zi i shkon moti e jeta

bi as bije pa rrite e shkreta?

Qyqja vehten s'asht tue kja

bir as bije pse e mjera s'ka

por po kjane ajo nji moter

q* ka mbete sot qyqe n'voter

sot si kepute i asht kulmi i shpise

kjane qate motren e ati' Avdise!

Jo , po asht vra, thote , Avdi Hisa

mriz kah bate nen dy lisa

nen dy lisa n'mal Vranines

e vrau Vulja , i biri i shkines!

Njeky Vulja , i trim drangue

n'ate Vranine fort asht rendue

nuk len kale , jo , me shtegtue

nuk len , cike , jo , me u fejue

ke po i vret ai djelmt e rin

ke po kthen nuset n'gjini

ke po i kthen nanat ne zi

Edhe u cueka , zogu i shkines

me trembedhete cub t'Cetines

me mesy mrizet e Vranines

po i isht'kene kandun mishi i dhise

edhe u ndeshka n'mriz t 'Avdise

Qaj Avdi vrik piskati

ndalo , Vulo , mustak -gjati!

Ndalo Vulo me caruqe

pse s't'i leshoj , jo dhite e kuqe

per pa e la mrizin me gjak

s'ruej un dhi per Karadak!

Edhe e drodh t'zezen breshane

q* e kisht'pase moter e nane

kinse i mjeri , zgjarm me i dhane

por prej Zotit s'kisht' kene thane

perse i shkrepi n'dore 'breshana'

shi kur dashte s'po t'ia kisht'nana.

Po , por Vuloja i terbue

q* per pushke ishte gatue

m'" karajfile' iu shtrengue

dekun n'toke e la pushue

Edhe u turr m'te i patenzoni

(shka as atij s'epte zakoni)

e ia zdeshi xhamada'n

e ia zuer edhe taga'n

e ia muerr pushken e gjate

si nder burra s'asht zanate

mendej dhite i ven perpara

edhe u ngrahe nper rrege e ara.

Fort po nget capi i Vranines

fort po e ndjek cuni i Cetines

fort po kjane nji e bija Turkines

fort po kjane e fort po fshane

dekun n'vig kah sheh te vellane

-Kur ka dalle qaj ylli i drites

o vellau i em , o vellla

mbi ato suka t'Podgorices

o vellau i em , o vellla!

ti m'ia vune pushken krahit

o vellau em , o vellla!

edhe m'dole n'dere te vathit

o vellau i em , o vellla!

e m'ia lshove zanin skjapit

o vellau i em , o vellla!

me i leshue podit e livadhit

o vellau i em , o vella!

me i leshue m'uje -m'ate uje t'Moraces

o vellau i em , o vella!

me i mrizue ke ai lisi i rrashit

o vellau i em , o vella!

Qyqja motra tue t'kundrue.

o i vellau i em o vella!

porsi lisi me dege prarue

o i vellau i em , o vellla!

lis me maje te lulezue

o vellau i em , o vella!

rrite e mjera tue u mendue

o i vellau i em , o vellla!

se me ce vashe ty me t'fejue

o vellau i em , o vella!

por qe Vuloja, i drangue

o vellau i em , o vella!

me toke t'zeze ty t'ka martue

o vellau i em , o vella!

arme e petka tue t'shkretnue

o vellau i em , o vella!

nane e petka tue t'zezue

o vellau i em , o vella!

t'zezat qyqe tash kendojne

o vellau i em , o vellla!

nane e moter t'u ndihmojme

o vellau i em , o vellla!

Tash kendon nji zog i zi

o vellau i em , o vella!

kah t'flut' roje neper Shqipni

o vellau i em , o vella!

kurr ket pune un s'e kam ndi

o vellau i em , o vellla!

se ka mbete kund gjak pa u kthye

o vellau i em , o vella!

a me pare ase me krye

o vellau i em , o vellla!

vec ka mbete njaj gjaku i Avdise

o vellau i em , o vellla!

qyqja motra , vaj , e Avdise!-

Keshtu vajton te vellane Turkina

e ndjeu lL'qeni edhe Vranina

edhe e ndjeka ai Oso Kuka

vaj'n e ndieka e m'kambe u cueka

-Hani djelm! e iu vrafte buka!

Eh iu vrafte buka e Dauletit

eh iu dhaca ujet e detit

po s'u muer sot gjaku i Avdise

po s'iu kthye ndera Shqipnise.

Cou , bre Soko , e mund ti xame!

T'mos t'i mbajme cubat me vjame

t'mos t'i lame cikat me name.

Proh! ti , o Zot , kur na jane cue

mbathe e zbathe s'i kane qillue

e i kane rrokun armet shqiptare

njato"letina" e "xheverdare"

Njato t'bardhat n'za "breshana"

e i kane ngjite njata tagana

e i kane vu njato calina

se c'ushtime ka marre Vranina!

Porsi kur ndokush t'i nguce

dalin grethat , jashte biruce

njashtu turr per dere t'kaushes

djelmt e Osos rrajne drejt fushes

ku kisht' krise e zeze potera

motra e Avdise ku kjate e mjera.

Shoqi shoqin nuk po e pritka

por secili vrap po njitka

thue se t'parit q* do t'veka

petku cohet do t'iu preka,

e jo ma se po i pret deka!

 

S'asht tue e drashte , jo , kush rrezikun

kah per gjurme po ndjek anmikun

vec se i lengon secilit zenra

ke ma e lehte s'i ndodhe thembra.

Syte u qesin flake e shkendija

kah t'frigueshem si duhia

q* kalon me t' rrebte zhumhuer

fushes i bjen kryq e terhuer

n'dore tue mbajtun pushket arbenore

q* u flakerojne neper terthore

porsi rr'feja n'ate mizore

Si ' i langue, q* , dale me gjue

endet malit pa pushue

der'sa t'jete per "ere" pa u vu

djelmte e Osos njashtu ngasin

vec me cuba si mund t'hasin

S'gerset, jo , nji pylle ma teper

kur merr zgjarr ndo'i majes s'eper

si gerset Vranina e shkrete

sot q* i bien Shqiptaret e le 'te

vrap tue nga poshte perpjete

thue se kambeve u kane vu flete.

Kur, qe , krisi i "xheverdare"

n'breg t'Moraces nder do zhavare

n'breg t'Moraces drejt Bjelopoles

krisi pushka e Preng Markoles

Prng Markola prej Mirditet

nder shoke t'vet porsi hylle dritet

i pau cubat ai ma i pari

ke po mbajshin kah Ponari

Ah! kadale , bre, zogu i shkines

se s'ia merr ti gjane Vranines,

me kene vete Knjazi i Cetines!

Preng Mirkos i vikatit

m' " xheverdare" edhe i ndie gati.

Krisi pushka , atehere batare

Krisi " letine" e " xheverdare"

edhe ushtoi duhma e "breshanes"

me u dridhe femija n'zemer t'nanes.

E pse trimi n'trim si t'hase

e n'log Zanash si t'kerkase

si t'kerkase pushka , or vella

rralle pa gjak , se mujne me u da.

Paploviqi ketu edhe u vra

Paploviqi u vra n'pushke t'para

ka' u grahe dhive neper ara.

Kur pau Vuloja se shoku

i kje vra e se pataloku

per te s'isht' nji vend bejlegut

i leshoi dhite edhe u nis bregut

Me dore , burra!- sa i mujt' zani

briti Osja atebote si luani

edhe n'shpine ai zhgjete ia leshue

me djelm t'vet , porsi i terbue.

A ke pa ndo' i here per seri

se si , kur t'u bjere skyferi

hikin pulat nper kacuba?

Njashtu atebote , kinke ata cuba

Hinke cubat posi zgjeta

kush n'teposhte, kush ka perpjeta

vec se Vul'ja , cue dollamen

ai aq shpejt s'e nderronte kamben

kisht' kene trim , eh i basha gjamen!

Por shka? sot s'i eci e mbara

Pse edhe i shoq ia fiku Tara

Tara Pellumbi i Jegumirit

i ra krese shi njaj ma t'mirit

njaj djalocit prej Zacirit

tue e leshue dekun m'do gjeth firit.

Deh! moj Zane , ma thuej nji fjale

ku e ka Osja edhe nji djale?

ku e ka Osja ate Kerni Gilen

q* s'ia daje kund "karaifilen"?

A theu ti , pse ndodhi i ri

a pse e dij q* per te n'shpi

rreh nji zemer plot dashteni

ndoshta sot po i dhimbset jeta

e rrin mshehe nder shkorre e mbreta?

Nuk asht mshehe , jo , Kerrn Zagorja

Kerrn Zagorja- re mizorja

por asht ndeshe ai me Jovanin

n'breg t'Moraces , tue nda mejdanin

Desht ky Jovja ' i her me hikun

por per vrap s'kisht'pase kerkicun

prandej shoket e lane mrapa

t'cilt po hikshin me t'medhaja hapa.

"Urra!" m'shpine , ate bote bisha

iu leshue Kerrni neper plisha

neper plissha e bregut t'uj't

m" karajfile" m'nja tu' e gjuejte

m'nja tu' e gjuejte por vec per ane

gjalle me dore dote m'e xane

Por me dore nuk xehej djali

pse kisht' kene nji sokol mali

kisht' kene Shkaju , po , me tri zemra!

Tek e ndjeu Kerrni te thembra

e hodh pushken m'nji ferrmane

edhe xuer ai t'idhte taga'n

q* kisht' fike ma se nji nane

e t'u dredhe ka i zagornjani

keshtu po merr e i thote Jovani

mos t'rreje mendja , or trim i ri

se e koris Malin e Zi

tu t'ra n'dore si nji baxhi

por n'je i armeve e n'je Shqiptar

e per n'je ndopak bujar

zi' r'tagan , e n'kjofte gjykue

n'bejleg kryet shkurtoma mue

Vrik qaj Kerrni na i ndei gati

na i ndei gati dhe i piskati

si taga'n , si pushke te gjate

jam Shqiptare e i kam zanate

edhe cubi i Malit t'Zi

s'ka per t'm'mesue bese e burrni....

Por merzite mbasi asht jeta

Me cubni e me pune t'shkreta

ah ti ketu ke mbarue

Kerrni Gila pse m'thote mue

edhe xuer taga'n prej millit

c'ka flakerue m'ate rreze di' llit!

E si pushken n'toke e uli

balle per balle Jovos i duli

-Or Shqiptar , q* tash n'e vona

tue perbuzun Fe e zakona

vec mbas shpinet mesyne anmikun

hec e shih si dredhe celikun

Kerrni Gila e njaj Jovani

shih si dahet , bre , mejdani!

N'balle t'shosho' it ata si u gjeten

kryq tagabat i zateten

e si t'ishin flake e agzot

lum e lum per t ' Madhin Zot!

se c'filluene me vrigellue

si dy rr'fe, ehu! tue flakerue

Shkrepshin shkendija ndaj perpjete

porsi n'kullme prej hek'rit t'zete

n'ajt taganat ka' u perpiqshin

kryet sho'sho'it ata ka ' i ndiqshin

Djerse e gja xu me kullue

por s'xu asnjani me u ligeshtue

mu ' ma fort erdh t'u terbue

Kur varrohet n'mal nji ari

a me pushke a m'hekur t'zi

jo vec se prej shimbes s'topitet

por ma teper vjen e nxitet

edhe mesyne n'furi t'terbueme

me gjak t'vet armen t'ritueme

njashtu atebote ata dy trima

t'shpejte kah dora si vetetima

t'rrepte ka e sjellmja porsi rr'feja

merrshin turr e me fuqi t'reja

teu terfellueme e tue kercnuem

shkumbe e gjak prej gojes tu' u shkuem

Kur ia behe , qe , n'ate fushore

Oso Kuka , rr'fe mizore

kah po kthte asajta n'shpi

me dy rob edhe me dhi

q* kisht' marre prej Malit t'Zi

Oson Kerrni kur e pa

disi marre atebote i ra

ke nene s'kisht'pre anmikun

prandej con te prehte celikun

edhe e sjelle me kaq furi

q* t'kisht' ndeshe n'cub t'Malit t'Zi

fille per gjyse , thom , kje tu'e pre

Por jet-gjate cubi kish le

pse ndermjet taga'n ia qiti

me te deken edhe e priti

Kur taganat jane zatete

fort shung'lloi Vranina e shkrete

Edhe u keput'n t'dy prej mjedisit

si t'ki'n kene dy kande lisit.

"Jam ndermjet!" atebote vikati

Oso Kuka edhe u ndie gati

U ndie gati me i shkatrreu

pse me dore kjne t'u pushtue

"Trima , mjaft pask'ni luftue

diku vec nuk ka kene shkrue"

-zuni Osja atehere me u thane-

"Diku shkrue vec nuk ka kane

njani tjetrin deke me lane...."

Pra , ti cubi i Malit t'Zi

prehi kambes e dredho n'shpi

e thuej nanes e nuses s're

(per n'i pac ti kund n'ate dhe)

se per s'dyti sot ke le

Jem' tue t'fale , po , n'kete dite t'sotit

pse , me gjase , si kenke rodit

por kete fjale shokeve m'u thuej

t'mos u rraje njaj Cari i juej

se sundon mbi ne kurr Nika

per pa mbete Shqipnia n'cika

Ndoshta t'dame ne jeme nder veti

por ku ne t'na lype Mbreti

por ku Shkjaut t'na ngjase n'vend t'Pareve

per ket bese , fara e Shqiptareve

turk e i k'shtene-merr vesht, or djale-

kane me u gjetun krejt me'i fjale....

Keshtu tha Osja, Atebote Jovani

nja as dy ma nuk ia bani

por si ia lidhen varret e shtatit

rroku pushken e u nis hspatit

lum! e lum! po , kopilani

pse iu keput n'ate dite tagani....

U nis shapti per Cetine

e Oso Kuka per Vranine

per Vranine . ku kendonte Zana

ke bje dielli e ke marr hana

Oso Kuke ma nuk ban nana

as n'Beglere as n'Kapitana!

 

 

 

 

[AAAA 0]

Kange e katert

 

 

VRANINA

 

Gjendja ne Vranine ndryshon. Cetina shqetesohet, Oso Kuka asht shkaku i ketij ndryshimi. Knazi Nikolla thrret Krenet e Malit te Zi dhe u paraqet situaten ne Vranine.Planet e tij jane te peshtetuna ne ndihmen e Carit te Rusise. Mirko pohon se Shqiptaret thehen ma udobisht me pare , dasi e ngaterresa se sa me arme.Lype nga Knazi nje ushtri me 400 Biocas nen Gjukoviq Peren.Auktori porosit Zanen t'i lajmeroje Osos rrezikun.Zana qe din te ardheshmen , s'ka dert per deke te Oso Kukes sa per fat te tokes te Burrit , te Lekes e te Kastriotit.

 

 

 

Vrojti fjala ke Cetina

Valle! c'po ban mbi Shkje Vranina

Valle! c'po ban Vranina n'Shkje

rob tue xan e gjind tue pre

tue pre gjind , tue xane hajduka

qyshe se duel njaj Oso Kuka!

oso Kuka ' i burr Shkodrane

shoq per Shkoder , thone , s'ka lane

per kah besa e kah trimeria

q* zanate i ka shqipnia

kaleshan e sy-pergjakun

mje n'sylash e ka mustakun

ushton mali, thone , kur t'flase

dridhet fusha kah t'vikase

e kah t'dredhe te rrepte taga'n

thue se rr'feja shkrepe per ane

kaq vringellim ai shkon tu' i dhane!

edhe e ka nji "xheverdare"

"xheverdare" pushke vrastare

q*, ke t'laje syni i njerit

me te sy'n ia nxier skyfterit

Burre kaprroc e trim si Zana

thone me kemishe e bani nana

edhe , thone , ka le drangue

pse tri zemra i kane qillue

e pse i ka tri pupla t'arta

per nen krahe te armeve t'larta

prandej plumbi m'ta nuk ngulet

m'te tagani edhe perkulet

top me i ra shpirti s'i shkulet

Ky n'Vranine edhe ka xane

me njiqind e nji "breshane"

ku nji fjale e paska thane:

se per t'gjalle rodi i Shqiptarit

s'i bjen n'dore kurr Gospodarit

Fjala Knjazit n'vesh ka shkue

edhe Knjazi na asht idhnue

na asht ishnue kue e pa ndi

Thirrka Krenet e Malit t'Zi

njani ari , tjetri duhi

te gjith le sokola malit

e n'lendine n'kuvend rreshtue

ngerthye vet'llat m'shtek te ballit

fole u paska si tue ul'rue

ka dale fjala nper Cetine

se'i Shkodrane ka ra n'Vranine

n'ate Vranine , po , n'ate rranze suket

thone ka ra' i fare Oso Kuket

Kaleshan e kime-zi

gjak e zgjarm a ai syni i ti;

edhe i ka nji pare musteqe

kacarrel e leqe-leqe

q* me i mbrrijte mje n'flete t'sylanit

t'zez e t'trashe si dhana e krahit

Ky edhe , thone , ka le drangue

pushke as top mos m'e shinue

as tagan mos m'e varrue

e , po thone , se ka zatete

n'ate Vranine me dyqind vete

me dyqind fatosa t'ri

djelm te zgjedhun n'mal e n'veri

jo per duke e hijeshi

por per zemer e trimeri

q* e kane pushken tate e nane

Ky edhe i'fjale e paska thane

se per t'gjalle rodi i Shqiptarit

s'i bjen n'dore kurr Gospodarit....

Prap, po thone, se ky Oso Kuka

paska xanun do hajduka

do i ka xane e do i ka pre

s'len me ra ma Shkja n'ate dhe

Cubat vete i pace ndersy

t'zeze vraninen per me mesy

vrase e pre mos me ia ndale

vec me Turk si t'nisi fjale

pse Moskovi e ka pleqnue

Shqiptarine ne me na leshue

m'Rozafat e m'Kishe decane

ku do t'mbrrije megja serbjane

per me u gjetun Cernegora

me Serbi bashke dora -dora.

Kujtoj keq s'na kishte ra

Shqipnine tjeter kane me e da

Bullgaria e ajo Greqia

Pse mbasi Shkjete e Ballkanit

t'kene pushtue toket e Sulltanit

e marre t'kene do skele detit

te kene lidhe bese ndermjet vetit

ka m'iu dhane Shkjenise e mbara

ka m'u shtrue ura perpara

det e m'det m'u hap Moskovi

ka m'iu kthye Krajlnive hovi

Por qe tash , mbasi ka zane

n'ate Vranine ky burre Shkodrane

nuk po dij se kah t'ia mbaje

drue s'm' ka mbete per sot uzdaje

se i pushtoj toket e Shqiptarit

si e kam pase fjalen e Carit!

Keshtu tha Knjazi i Malit t'Zi

Krenet po rrijshin tue ndi

tue e ndie e tue mendue

se shka Knjazi ish'tue ligj'rue

per shqipni e per Shqipetare

Kur qe Mirkja , krenesh se pare

po i thote Knjazit:" Gospodar",

fjala e Carit n'udhe s'do lane

pse ka dale nji burre Shkodrane

n'ate Vranine , n'ate t'zeze krahine

n'breg t'Liqenit , n'ate kodrine

Pse po kje se ky Oso Kuka

po asht nji njeri q* e mban buka

n'mos e marret pushka e kurrkuje

(mjaft q* , i mjeri , mund ta gjueje!)

ka m'e marre nji pushke vrastore

pushka e babes "letine mizore"

q* der' m'sot mue s'm'ka koritun

pse edhe n'Turk ajo asht vaditun.......

Vec po e xame se kete Shkodrane

gjalle as deke s'po mujme m'e zane

me gjith keta nuk don me thane

se na s'e pushtojme Shqipnine.

Malazezte te gjithe e dijne

se n'Shqipni ka djelm si Zana

q* ma t'fort s'po t'i ban nana.

Me arme n'dore , si thome na , le

ane e kand permende mbi dhe

per trimeni , per bese e Fe

e prandej p'r'i dite Shqipnia

s't'bjen n'dore , besa , lum zotni

Por me kohe e me dredhi

me u kape mundet Mali i Zi

m'Teqe t'Krujes e m'Kishe Decane

ku do t'mbrrije megja serbjane

Pse tue kene se ka filli

n'Shqiptari sot m'kambe me u vu

muhaxhire e Anadolli

gjind t'pa plang edhe t'pa shpi

q* nuk dijne se shka u kje i Pari

Zot e Mbret per t'cilt asht ari

e u lane m'anesh dyeret bujare

dyeret bujare t'tokes shqiptare

njata Krene e kapitana

Bajraktare , trima si Zana

t'mesuem per Mbret dhe dhanun jeten

t'mesuem per vend me shkri ata veten

per kete bese kallxou kuleten

se Shqipnine ke m'e pushtue

para se te keshe mendue

Prandej xen tash, "Gospodar"

me qite fitme nder Shqiptare

pse me kohe e dhelpeni

ke m'u ba Krajl mbi Shqipni

Edhe ndoshta mbi Serbi.....

Por na as tash haru s'po rrijme

se ma shpejt n'Vranine po bijme

me u perpjeke me ate Turk Shkodrane

Un po t'bie me Cetinjane

Cetinjane nja shtateqind vete

q* per gja se bajne kete jete

si me deke ashtu me mbete

Mandej t'bjere Gjukoviq Pera

me nja katerqind pushke tjera

katerqind Bioca t'ri

q* jane Ora e malit t'Zi

Kam uzdaje se me keto ceta

n'suke t'Vranine un porsa t'veta

kam me ngule n'te "Trobojnicen"

kam m'ia vu Osos "kapicen"

n'kjofte se kryet s'ia pret tagani

si n'Cetine ka dalun zani....

Pse perndyshej , kam m'ia pru

Kryet n'Cetine , t'ngulun m'nji hu....

Keshtu tha Mirkja , Kapitani

ver me goje kush ma nuk bani

Atehere Knjazi i Malit t'Zi

merr e u thote: Sokola t'mi

bini pra, n'Vranine me ushtri

me sa t'dueni ushtare te ri

por Vraninen ma pushtoni

Osos kryet por m'ia shkurtoni

Sa per fitme e per ngatrresa

m'i leni mue , perse , qebesa

me pak pare e tue gerga

ate e bir un kam me da

jo se ma bajraqe e fise

q*, cese mora mend e shisem

un t'bashkuem mend nuk i mbaje.....

Oh! po , tash mund t'keme uzdaje

se Serbia e Cernegora

kane me u gjetun dora-dora

me Greqi e me Bullgari

si n'Moskov a ba pleqni

Por Vraninen ma pushtoni!

Osos kryet por m'ia shkurtoni!

Foli Knjazi e Krenet u dane

e n'Vranine , mbi "xhebehane"

zu me kerrkoke nji sorre kob-zane

Deh! moj Zane , pashe njato kroje

pashe currilat neper prroje

pashe bylbylat e pranveres

e pashe t'amblin fllad te eres

e p'r ate voes , q* bje prej qielli

a pashe lulet drandofille

deh! m'kallzo a po t'vjen keq

se e dau Knjazi sot nder Pleq

trup nji ushtri n'Vranine me cue

Osos kryet per m'ia shkurtue?

Mue m'u keputshin fletet e krah'e

mue m'u bashin prozhmet rrahe

mue m'u shuejshin kange e valle

kange e valle edhe zavalle

mbi njato rudina t'buta

per mjedis m'u plaste lahuta

n'paca dhimbe a kurrnji grime

pse po i pritet Osos Kry't

pse po i erren te dy syte

krye n'Shqipni mos mbetet pa u pre

n'kjofte se n'shekull ai ka le

per me u vu mbi te "kapica"

me njate shkrole q* e shkroi Nikica!

Por m'lingon mue shpirti e zemra

shtati , m'dridhet mje ke thembra

ke po ndje un kob te ri

q* i ka mbete sot Malit t'Zi

per me da t'mjeren Shqipni

ku ekane le e ku jane perkundun

prej kah shek'llin e kane tundun

Burri , Leka e Kastriota

para t'cilve shuete bota

e Shqiptaret posi t'hutue

me duere n'ije rrijne tue shikjue

thue se ' mend qiella e ka da

rob me ndejun keta nen Shkja

m'iu shtrue Knjazit dheu i Shqiptareve

shtrej fitue me gjak t'Pareve!......

Ehu! mallkue kjofte njaj n'Shqipni

kjofte mallkue , po , a plak a i ri

q* per Mbret e per Liri

s'cohet sot me arme mizore

s'lidhet sot me bese arbnore

per me dhane ma para jeten

per me shkri ma para veten

se me ra fisi i Shqiptarit

n'thoj t pangishem t "Gospodarit"

Shka? a thue n'kange se ka me u vu

se pa pushke e ndeje harru

i ra Knjazit n'dore Shqipnia

n'za kah besa e trimnia?

Jo , per Zotin! Para toka

e perpifte me male e boka

e me lume e fusha t'gjana

per te dielli u errte e hana!.....

O zotnite e shqiptarise

o ju Krenet edhe t'Malsise

pashi ate Zot e ate emnin t'uej

mos lakmoni pares s'huej

sado vone me pase per t'shkue

mbi djelmt t'uej ka me gjikue!

E ju , t'cilve i Buk' ri i qielleve

u ka zgjedhun me i pri njerit

raves s'amshueme t't nalte Empirit

q* a' e lirise e e s'Drejtes pasqyra

kinje n'mend: per ju detyra

s'asht me mbambe vec gjuhet e hueja

s'asht me mjele vec delet t'ueja

por me ate Fe q* kem prej qillit

por me t'bardhen drite t'Ungjillit

mbrende dashtenine m'ua ndeze Shqipetareve

per kah gjuha e vendi i t'Pareve

q* Shqipnia t'jete e vetit

q* Shqiptaret t'sherbejne njaj Mbretit

q* per Mbret e troje t'veta

mos t'u dhimbset gjaj as jeta

por te desin , si Oso Kuka

q* asht tue deke , ehu! n'ate suka!

 

 

 

*****

 

 

 

 

Kange e peste

 

 

 

DEKA

 

Ne darke oso Kukes i lidhet buka . Hija e dekes s'e len rahat. Cohen sofrat e djelmenia kush luen , lush lyen armet , kush keqyre shpatullat. As keto s'diftojne mire , kacel Doda merr lahuten e kendon Gjergj Elez Aline. Mbas kanges Osja qet rojet ne va , mdersa tjeret bien me fjet. Osja s'mbyll sy. S'flejne as anmiqte. Naten nper terr derdhen neper vranine. ne te zbardhun te drites kerset pushka e Kerni Giles. Ndezet flake vendi. Osja lufton si bisha. Ndryhet ne kulle te barutit dhe i ep zjarrm , tue hjelle ne hava vedin e anmiqte. Mbylle kangen nji porosi nanave shkina , qe aty e mbrapa mos t'i mesojne femijet te mesyjne token shqiptare.

 

 

 

Kush t dij, c'ka ai Oso Kuka

q* tue i shkue s'asht sonte buka.

S'po i shkon buka as mishi i dashit

kot nget tryezes a' ndeje per rrashit,

tue perdredhe njato musteqe!

Thone, k pa nji anderr t'keqe

anderr t'keqe , thone , ka pa

mbrame , q* shkoi , porsa ka ra

Ka pa n'anderr se prej Rjeket

kenka nise nji hije deket

ndezun flake , si flake lugatit

q* , tue hecun fushes e shpatit

e nper keneta e nper zallina,

fille po vite kah Vranina

Kur n'Vranine ajo ka mberri

n' " Xhebehanr" paska hi

edhe i dhanka zgjarr barotit

ka palse kulla e ka marre gjame

asht dridhe toka per nen kambe

ka ushtue L'qeni , mali e lumi

edhe Osos po i del gjumi.

Pa kete anderr oso Kuka

a prandej nuk po i shkon buka

a'po i shkon buka as mishi i dashit

kot nget tryezes , a'ndeje per rrashit.

Po ,s'han

buke , vec sa me thane

i lane dueret e del m'njane bri

tue mendue , duhan tue pi.

Sa rrin Osja tue mendue

buke djelmina kane mbarue

cuene tryezat e i peshteten

rrokull odes mandej zateten

kush tue dhene , kush tue kuvende

kush tue luejte"cin-mic" e "hane"

kush tue ly ndo' i cark breshane

nji taga'n n'unuer e mbrehe

fisheket tjetri n'vezme i njehe

Kur xen Osja atje ma vona

Keqyre ate shpatull , Soko Tona

e na thuej a difton gja

pse dishka nakel m'asht ba....

Jo , po , shpat'lla keq diftote

lufte kah"maja"ajo kallxote.

e ka "penda" disa vorre

tym e gjak neper oborre

Prandej Soku erdhe e u vra

kah po e keqyrte n'drite pa za.

Ndoshta shpat'lla , tha , s'a gja

pse per ndryhej fort ka gjase

se na lufte kemi pase

se shum njeri ka me u vra

shum do vorre jam tu i pa.....

Po prej luftes Shqiptaret nuk tuten

Merr , Kacel , nji here lahuten

e na thuej , nji kange shqiptare

s'mbajme na zi pa na qite fare!

Muqe lahuten n'dore Kaceli

m'te "magjarin" n'vend e ngeli

e mbasi per za e ujdisi

keshtu kanges atebote ia nisi:

Kish dale nji Harap prej detit

trim i zi e belaxhi

edhe qitka ' i porez t'rande

ka tri buke pogace per shpi

shate mbase vene per dite me i pi

ka i taroc per mish te zi'

ka nji dash n'mjesdite m'ia pjekun

ka nji skjap per darke m'ia repun.

Njiqind vete n'mejdan ka pre

njiqind vithna qiti faret

njiqind shpia edhe ka djegun.

Kur vojt rendi n'Shqipatri

njati Gjergj Elez Alise

leter t'vrashte i paska cue

ndiej , yi or' Gjergj Elez Ali

mbas dy javesh si t'bjere kjo leter

ti n'mejdan mue ke me m'dalun

pse ty kullat do t'i djegi

mal e verri pse do t'i shkeli

dhen e dhi pse do t'i mjeli

pse edhe gruen rob do ta marr!

Letra Gjergjit n'dore ka ra

Edhe Gjergj fort a vra

fort a vra kur e ka kendue.

Dy jave vehten e ka mbajtun

buke prej derrit ai tue hanger

mish taroci ai tue granun

vene tri vjece tue pi

edhe atin e ka mbajtun

tagji urizit n'strajce tue i qitun

Vene me pi per uje tue i dhanun

Krye dy javesh , mbushun dy jave

vehten Gjergj e ka provue

nji lis t'madh kish ' pase n'oborr

me dy dueret Gjergji e ka kapun

me gjithe toke e ka zhgulun

opet n'vend edhe e ka ngulun.

Kenka mbathe e kenka veshun

paska veshun petka arit

paska ngjeshe shpaten florinit

zgjidhka gjokun pullali

ia ven frenin traqind pullash

ia mberthen me shtate kollona

edhe nanes ai po i ban za

hallalle, nane , ti me me ba

mire e keq , shka kemi folun!

E i ka puthun nanes doren

Amanet , mori ti loke

n'kjofte gjikue me m'pre harapi

lot per mue ti mos me derdhun!

-"Hajt , mor'bir , Zoti te ruejte

se s't'korite , jo , lokja jote"

E ka marre topuzin n'dore

e ka hypun mbi shpine t'atit

edhe a nisun per t'gjate t'shpatit

tue zbardh drita prej sabahit

i ka vojtun n'dere Harapit

"Nadja mire , Harap i zi!

Nuk ke ngae me ndeje sot n'hi

por cau del n'ate fushe t'mejdanit

sot ka dy jave si m'ke cue fjale

sot ty kryet due me ta pre!

Kur ka pa Harapi i detit

n'dere njate Gjergj Elez Aline

shif shka bani atehere Harapi

lekura buejesh per at ka lidhun

Asht tute ati i Gjergj Elezit

e kah Gjergj paska shkue

Mos u tut , bre zogu i atit

gjaja e cofte kurrgja s'mund t'baje

I asht turre harapi i zi

e m'topuz m'ta edhe ka shti

Gjergj kryet po e ka alun

permbi krye topuzi rreshqiti

T'iu drodh Gjergj Elez Alia

dale-kadale , Harapi i zi!

se m'thone Gjergj Elez Ali

E m'topuz m'ta edhe ka shti

M'lug t'dy kraheve ia ka ngjitun

tre pash para n'dhe e ka ngulun

dekun n'toke ra atebote harapi

ka marre djali edhe ka zdrypun

ia ka pre ate krye te zi.

hukubet Zoti e kisht' falun

tri pellambe buzen kishte pasun

kisht'pase veshin sa' i zhgun burri

sa dy vete me te me u mbelue

Kur ka ndie Mbret Sulejmani

paska shkue m'ate dere Stambolle

trim ka e trima s'ka

por si ka trima n'Shqipni

s'i ka Krajli as s'i ka Mbreti

s'i ka toka as s'i ka deti.

Keshtu Kaceli po kendonte

rrokull oda po e vezhgonte

po e vezhgote tue kendue

vec se Osja , trim drangue

veshin kanges s'ia kishte vu

kanga ate nate s'isht' tue i pelqye;

prandej kanga kur u kthye

"zemra t'kendofte!" s'i tha Kacelit

vec se i thote , po , Met Zenelit

merr Vuksanin e Sinanin

edhe merr Kerrn Zagorjanin

edhe dilni sogje n'va

pse mjsenate tash a tue ra

e thone Shkjau se bese nuk ka.....

Keshtu tha Osja e sogjet duelen

Osja e djelmte me fjete u ulen .

Ra me fjet njaj Oso Kuka

po spo flene , jo , Zeliq Gjuka,

nuk po flene as nuk po kotet

nja' i punes s'fort , me gjase , po i zotet

pse ka here dikah a'nise,

me nji struge per krye mertise.

Valle , moj Zane , a din me m'thane

se ku Gjuka don me zane

q* nper terr ka dale ne va

thekatueshim udhes tue i ra?

Ziliq Gjuka , nji zog shkinet

nji zog shkinet prej Vraninet

kah Prevlaka kambet po i theke

me qate Mirkon per m'u pjeke

pse qaj Mirkja i Malit t'Zi

paska dynde nji t'madhe ushtri

edhe dashtka , n'nate t'pa hane

mbrende n'Vranine sonte me zane

prandej Gjukos fjale i cueka

me i pri ushtrise nder ato suka.

Edhe fjales i ndejka Gjuka

pse pa kendue gjelat e pare

ai na a'pjeke , n 'Mirkon Serdar

na asht pjeke , po n'te trathtari

shtrenjt pague pse e ka Serdari.

Por nuk dij a a' mendue mire

se n'ushtri , jane krenat lire....

Mbasi shejzat pa n'prendue

m'kambe ushtria atebote u cue

per me u nisun kah Vranina.

Shtateqind pushke u coi Cetina

e q* Mirkja u kishte pri

tokes u nisen vi e vi

bregut t'Rjekes s'Cernojeviqit

tue shkue vister mbas Zeliqit

e ato katerqind pushket e tjera

q* u kisht' Gjukoviq Pera.

Rrjekes u nisen mbi lundrina

tue vozite kah Cakavica

per me mesy t'zezen Vranine

n'balle t'Lesenders-n'ate kranine

-Ehu! moj Zane , pashe te dy syte

shkomi Osos tash ke kry't

edhe n'vesh atij m'i thuej

nsi nper toke e si nper uje

ka cue Knjazi m'e rrethue

kryet atij per m'ia shkurtue!

Por n'dac ndal: pse Osja fjete

nuk a, jo me kater vete

q* i ka qite ai sogje n'va.

Vete Moskovi aty me zane.

Pa ia nxjerre gjumin s'e lane

Pse ku ndoshi Met Zeneli

Met Zeneli- e Vuskan Gjeli

e ai Sinani- e ai Zagorjani

aty fusha ka marre gjame

aty toka a dridhe nen kambe!

Hylli i drites atebote tue le

per me pru dheut shpenese te re

per me i pru s'mjeres Shqipni

ofshe, vaj, nji kob te ri

kur qe Mirkja ndodhi n'va

po , a thue , s'ka ndeje tue fjetun

por nder prita ka zatetun

pushken Shkjaut per m'ia fillue

per shej t'pushkes si t'jete afrue.

N'uje t'Moraces tek behe ushtria

u zbarth Gjuka -ate e vrafte buka!

E vrafte buka si a tue e vra!

edhe vaut desht ai me i ra

kesh me u kapun n'breg t'Vranines

me u cile shteg djelmeve t'Cetines

Por kje rrejte i biri i shkines!

Perse aty ' i fare Kerrni Gile

i ndei gati n'"karajfile"

tue ia ngjite shi n'lule t'ballit

tue e ftofe shi n'rane te zallit

Po , tek i qiti i Zagorjani

"kuku, majko!" Gjuka bani

e ra dekun pike ma i pari

-ashtu rafte gjithmone trathtari!

Porsi kur nji burre gjuetar

t'qese n'korba , grumb'llue n'ane

e t'a vrase ndo' i korb te zi

cohen korbat per ajri

t'u peshtjellue e t'u perzi

njashtu ushtria e Malit t'Zi

atehere xuni m'u peshtjellue

kur pau Gjuken dekun shtrue.

Por, qe, rane prap tri"breshan"

tri breshana- si tri zana

n'zi tue veshun prap tri nana.

Kur nji burre ta zb'loje anmikun

e ta kete ne dore celikun

e celik ta kete zemren

edhe plumb ta kete thembren

q* te dese ku t'zatese

shum gerset aty potera

shum do nana aty i thane vera!

Qe edhe Mirkja kur ka pa

se per balle kisht'priten n'va

"Bini djelm-ushtrise vikati-

pse i ka ardhe Vranines sahati!"

Edhe ushtria atehere ndei gati

krisi pushka aty batare

krisi "letine" e "xheverdare"

krisi "dilke" edhe "breshane"

ushtoi L'qeni ane e m'ane.

Ah!gajret , bre, Met Zeneli

ah! qindro, bre , Vuskan Gjeli

mos e lesho mori Zagore!

ngul, Sinan , bre , re mizore!

pse me gjase , ke dridhet suka

asht tue ardhe tash Osja Kuka.......

Aman , Zot , kur Osja mrrini

si re breshni krese s'njaj verrini

me tridhete e disa burra

e zateti neper curra

se c' kje ndezun flake Vranina!

Aty qielle ma nuk u pa

aty pushke ma nuk u da

njikaq gjama erdh tue e mblue

njikaq gjama erdh tue ushtue!

Rrihte " letinja" edhe "dudumja"

porsi breshni vite plumbja;

jitshin gjindja neper keneta

neper keneta - e neper mreta

tue rektue per nana t'veta!

-Eni e shihni , oj nana t'shkreta

eni e shihni ' i here n'ate va

djelmete e ri , q* aty u kane ra!...

Po, dro , imend, mori ju shkina

I rritet djelmte ju kah Cetina

per me u mbetun kah Vranina?

Per me u mbete nen arm t'Shqiptarit

vec prej llokmes s' "Gospodarit?"

Kjani , atehere! s'kam dertin t'uej,

por, ke ata kane n'mjet nji uje

e ke n'balle kane disa curra

e nper curra- disa burra

q* per mbret e troje t'veta

nuk i dhimbet gjaja as jeta

fort po drue se sot n'ate va

shum ma zi kini per t'pa....

Tue krise pushka pa ia da

tue korre deka krena n'Shkja

thue se shnderiteshem n'qiell dy dielle

n'ane prej t'Lemit u kuq qiella.

E kuqe ishte Moraca!

E agoi drita. Neper kllaca

kur pau Mirkja djelte sharrue

me marre fryme t'cilit ki'n harrue

aman, Zot, se c'u terbue!

Oren xuer ai t' Karakadakut

xue taga'n t'ndryshkun prej gjakut

e tue brite porsi ari:

"Mbrende, sokola t'Malit t'Zi!"

i ra vaut porsi duhia

a mbas tij gjithe ushtria.

Ah! kadale , bre zogu i shkines!

krisi Osjka n'curr t 'Vranines

se ke dalun n'va t'pa va

se n'log Zanash je tuj ra!

Edhe n'kambe atebote u cue

me tagan ne dore shtrengue

fille e m'ta yrysh tue shkue

porsi ula , i t'shohe anmikun

se kah strof'lli i ndjene kercikun.

Ehu! moj zane, po t'ishin ndeshun

ata burra te kerleshun

q* ma t'forte nuk i ban shkina

q* ma t'rrepte s'i ban turkina

ndoshta zot nderrue s'kish Vranina

por n'qielle ndyshej kendonte shkrola!

pse, pa u ndeshun keta sokola

briti t'madhe Prenge Mar' Kola:

"Dredho, Oso , n'Xhebehane

se na ra Shkjau pre' asaj ane!"

Me i ra tinzi' i ujk nder berre

s'dredhe ma shpejt, jo , nji bari

kah anmikun te kete ndi'

si m'atebote drodh Oso Kuka

tue ngjite perpjete kah suka.....

Kjani , kjani, oj Zana, kjani

n'ato maje , ku ju hani

n'ato kroje ,ku ju pini

n'ato hije, ku ju rrini

n'ato valle, ku vallezoni

kjani e lotet mos i pushoni

perse tash, ehu , n'ata curra

kane me mbete , ehu! njata burra

me aq kujdes q* i kini rritun

n'arme e n'lufte q* i patet vaditun

q* edhe vete i kini mesue

me mesy anmikun pa u grigue

pa u frigue, po , ,e ,esy anmikun

nja m'dhete vete me i ba hikun

mos me e luejtep'r'izet kercikun!

Per shka t'bajne s'jane sot tue pasun;

per gjith anesh Shkjau u a rrasun.

S'kane shka bajne? Po, a thue, mund t'desin?

T'desin, pra , nuk kane shka presin:

t'desin, po si u kane deke t'paret

e ta marrin vesht Shqiptaret

se a , ma mire nen dhe dhe u kja

se per t'gjalle me ndej nen Shkja....

Po, le t'desin-s'kane shka presin

pse , qe , Mirkja tash duel n'va

kah Lesendra edh' a ' tue ra

tinze, nper mal , Gjukoviq Pera

me Bioca t'lehte si era

e jane cue Shkjete e Vranines

e jane ba me ushtri t'Cetines

per me marre sot Oso Kuken

q* me ta ka pase da buken

q* u ka ruejtun male e veri

q* u ka mproktun erz e shpi;

por s'din Shkjau me mbajte miq'si!

Aman, Zot, kur duel Serdari

se c'kje ndeze Vranina zhari!

Aman, Zot, kur mbrrini Pera

se shume krisi atebote potera!

Por kur rane Shkjete e Vranines

shum u krisi plumbja shpines!

Porsi she q* m'nji nate gjamet

rritet turr e del prej amet

tue ushtrue- e tue shkumbue

shkaperderdhet nper zallina

ashtu u derdh Shkjau te Vranina

n'vale Shqiptaret krejt tue i pershi.

S'lufton ndryshe' e rrebte kushedra

e me dhambe edhe me kthetra

zjarm e surfull tue flakrue

kur drajt ta kene rrethue

si i qindron sot Shkjaut Shqiptarit

per dhe t'ambel q* i la i Pari;

kambe per kambe tue qite pada

tue korre krena neper Shkja

U jane ndezun flake breshanat

u kullon gjak n'dore taganat

e u kullon gjak edhe zemra,

ves se vendit s'u lot themra

Por c'dobi: dielli tue le

-isht'tue le m'ate dite per Shkje!-

I rane ndore Shkjaut t' terbuem

tridhete t'vrame e dhete t'shituem!.....

O ata t'lumte, q* dhane jeten

o ata t'lumte , q* shkrine vehten

q* per Mbret e vend te Pareve

q* per erz e ndere t'Shqipetareve

derdhen gjakun tue luftue

porsi t'Paret u pa' n punue

Lehte u kjofte mbi vorr ledina

bute u kjofshin moti e stina

ak'lli , bora e serotina

e der' t' kendoje n' mal ndo' i Zane

e der ' t' kete n 'dete uje e rane

der' sa t'shndrisin dielli e hane

ata kurr mos u harrojshin

n'kange e n'valle por u kendojshin.

E njaj gjak , q* kane dikue

ban. o Zot , q* t'jese tue velue

per m'ia xe zemren Shqiptarit

per kah vendit e gjuha e t'Parit.

-Po valle! Osja ku do jete?

Oso Kuka a mos nuk ka mbete?

N'Xhebehane ka zatete!

Ka zatete n'ate kulle t' barotit

ku ka ba emnin e Zotit

se per t' gjalle nuk ka me e lshue

shoket e vet per pa i pague

tridhete t'vrame e dhete t 'shitue.

Kur pa Shkjau se pushka meni

si kah vau si kah Liqeni

e se mbete s'kisht' Oso Kuka

me t 'tjeret t' vrame , perjashte ke suka

m ' Xhebehane u turr m 'atehera

si kur t' leshoje kah pranevera

vrullet bleta cark njaj zgjonit

tue zukate si rryma e perronit.

N'brohori tue i lute jete Knjazit

njiqind vete kercyen n'kum t'pullazit

ma t' permendunt kah trimenia

njaq u ngjiten mbi fragjia

tue thye muret n'gjak t'perlyeme

- por ka gjoben shpia e thyeme!-

krisi Osja atebote si ulani

mje n'Cetine i vojti zani

"Ah kadale , Nikolle , t' vrafte Zoti!

pse ketu i thone Oso Baroti

se s'ke pa Shqiptar me sy

se djeg vehten edhe ty!"

Edhe zjarre i dha barotit

Aman , fale i kjofshim Zotit

kur ka dhanun zgjarre barotit

se c'a ' dridhe Vranina shkrete!

se c'a ' hjedhe kulla perpjete!

se edhe L'qeni c'ka gjimue

m'kala t' Shkodres tue ushtue!

Qepra , tjeg' lla , gur e trena

kambe e trupe , krahe e krena

hi e tym e flake e shkendina

shi mje n' Viri e hodh duhia

I hodh duhmja shi n'breg t' Virit

qepra , gur e gjymtyre njerit

Eni , eni , mori shkina

eni , eni , te Vranina

mblidhni vete nper shpat e perrue

ehu! kortaret e djelmeve t' ue

edhe emsoni femijet mbas sotit

mos t' lakmojne tokes s' Kastriotit

pse u bjen shtrejte , qe besa e Zotit!

Njasi gjaku q* Oso Kuka

sot ka derdhun ke ata suka

si per Mbret , si per dhe t ' Pareve

velon se velon nder dej t ' Shqiptareve

Pra , pa u djegun n 'flake t ' agzotit

si Osos kuka n 'kulle t ' barotit

s' ka me ra fisi i Shqiptarit

n 'thoj t 'pangoshem t ' Gospodarit!-

- Dielli n , cila kur u cue

n ' Vranine sparit u zhvillue

"Trobojnica" - kjofte mallkue!

 

 

 

 

 

 

 

 

[AAAA 0]

Kanga e gjashte

 

 

DERVISH PASHA

 

 

Nje lajmetar i panjohtun , qe s'asht njeri por hije , i del perpara Sulltanit dhe i kallxon se ne Vranine , ne Zete e Podgorice kishin hi Malazeste. Lype nji ushtri ne mbrojtje te tokave Shqiptare. Sulltani ngarkon Dervish Pashen me 50 bataliona per kete qellim.Shqiptari gjindet ndermjet dy zjarmijeve te hueja.Poeti kerkon te harrohen dasite , inatet , ngatrresat e anmiqesite. I sjellet Zanes e vete: kur ka per te ardhe kjo dite , qe gege e Toske kane per luftue te bashkuem per te njajtin qellim?

 

 

 

N'ate Uldiz tue thirre Jacia

zbret te dera Kapixhia

Kapixhia i Abdul Hamidit

per m'ia vu shulin deres s'zidit

pse pose n'han , po isht' pune e prapte

me ndeje dera naten hapte

Kur , pa prite , qe shi m'atehera

nji shtektar ia behe ke dera

nji shtektar me rryp shtrengue

shpervjele tirqit der' ne gju

lage e ndrage e djerset tue i shku

rruge te larget kisht ' marr i shkreti!

Edhe lype me hy ke mbreti

Po, kush je , more ti djale?

Kapixhia po i nep fjale

se ketu po isht' puna me dere....

e s'muj mbrene kedo me shpjere

jo q* mbrende edhe me t'shti

se del prap , dorezane , s'mund t'hi

Se kush jam , pse m'pevete nuk ke

se une vec hije baj mbi dhe

zen shtektari i ngrate tue fsha

se un kam kene e nuk jame ma

kam kene motit n'nam e n'za

kam pase toke e kam pas gji

kam pas dhen e kam pas dhi

kam pase plemet me tagji

si ma miri n' rrokulli.

Ofshe! sot , por pose gjithkuje

un kam ngele nen zgjedhe te hueje

a ma i keqi ndeje n'kryet t' vendit

ma ban gjyqin jashte kuvendit

m'i merr toket , ai , q* m' la baba,

edhe mue m'mban mish per krraba

n'dac per t'zi ' a n'dac per t'pjeke

gjithsi atij t'vije tue iu teke....

Prandej ketu , pashe t ' madhin Zot!

mos me rrek me fjale ti kot;

pse edhe ngae me u talle nuk kam.

E pse e zeza kuje nuk jam,

vec se n'kjosha e zeza vetit....

m'prije m'qit , po , para mbretit

se mue Shkodra me ka cue,

per nji dert un m'ia dertue:

per nji dert e ' i kob te zi

q* i ka ra s'mjeres Shqipni

qyshe se i ka dreqent kojshi

edhe ngrohe gjarpnin ne gji...

Kapixhia edhe i ka pri

Fille te Mbreti ate e ka shti.

Kur ka dale trimi ke Mbreti

lage e ndrage , si isht' ken i shkreti

m'te dy gjunjet aty ai ka ra

edhe keshtu ka nise me kja:

per jete tande , lala Mbret

a ti mbahe mbret n ' Shqipni

apo Mbret asht Knjazi Nikolla

q* i ka mbledhe cubat Cetine

e u ka pri ktej kah shqipni

edhe marre e ka Vraninen

ka marre Zete e Podgorice

na ka thye atje n' Kernice

ku , mos t'kenke ajo Mirdita

q* m'ia ndalun aty hovin

ai zanate pushkes q* e ka

edhe n'Shkoder pat me t'hi

me i ba krajl ai mbi Shqipni

perse Shkodra, t' u ngjatet jeta!

po ishte kryet e Shqiptarise.

Per jeten tande , lal Mbret

a hiq dore ti prej shqipniet

ase ndryshe coe nji ushtri

q* t'i bjere Malit te Zi;

se keshtu gjalle ma nuk u rrueka!

Ka ndeje Mbreti edhe e ka ndie

e ka ndie edhe asht idhnue;

con e therret qate Dervish Pashen

pa ndigjo. ti Dervish pashe

ka ardhe puna tue u trashe

tu' u trashe e tu ' i perzi

pse qaj Knjazi i Malit t' Zi

ka cue n' kambe , po thone , nji ushtri

edhe dale ka ne Shqipni

ka marre Zete e Podgorice

me Vranine e me Kernice

edhe n'Shkoder do me ra

per m'e ba tane vendin Shkja

m'e ba Shkja Shkodren mizore!

Peshtjelli bashke peseqind tabore

edhe del n'ate Cernagore

e ma ban Knjazin terbjet

q* Shqiptaret ka zane e i nget

e s'po i len, jo, me gjallisun

n'bjeshke e n'verri ai tu ' u vardisun.

Mori e mjera Shqiptari

ai t' shkoi moti gjithmone i zi

si t' shkoi moti tue kja!

Vjete per vjete ti n'gjak tu'u la

vjete per vjete e muej per muej

here n'gjak tand , here n'gjak te huej

pa t'u nderrue kurrkund nenshtrasha!

Qe, ky Pasha, Dervish Pasha

t 'rrebte nji ushtri ne kambe ka cue

e nper ty do' me u pershkue

per me u ndeshe me Karadak....

per me t'la edhe ' i here me gjak.

po a njimend , thue , se Dervishi

kete ushtri nen arme e grishi

per me ardhe me t' dale zot ty.

edhe hekrat me t' shperthy

q* dermishe t' kane kambe e dur'

e t'mbajne rob tash s'dijne se kur?

Jo, ,o ' e shkrete! Dervishi s'lot

per me ardhe me t'dale ty zot

e per ty me Shkje me u vra

se ai zanate lirine s'e ka

se prej si , kahdo ka ra,

kush s'ka kendue , vec se ka kja.

Por ai vjen perse Stambolla

s'do' vete , po , edhe mbas sotit

me t' mbajte rob ajo si motit

e , tue t'ndryshun per ne themer

me t 'ngule shishin ma kethelle n'zemer

edhe gjakun me ta pi

me ta shkimbe jeten unji

e me t'lane m'u kalbe mbi dhe...

Po ti djelmte, Shqipni , kur i ke?

Kur i ke djelmte q* sot per ty

m'arme me u cue edhe me mesy

me mesy m'arme , po , t'prujte animikun

e , pa dhimbe , nparzme celikun

me ia rrase , e Knjaz Nikolles

me i diftue edhe Stambolles

se shqiptari a zot i vetit

se s'i shtrohet Shkjaut as Mbretit?.....

Ah , po ! Djelmte , q* ti ke rritun

ata mohit ty t'kane ra

edhe vetit i kane ngjitun

njani Turk e tjetri Shkja

dikush Grek , dikush Zejbek

e kurdo q* u ka qillue

keta per ty , jo s'kane qillue

por per Mbret e oer Turqi

por per Serb e per Greqi

ai , ta mbaja Turkun n'Shqipni

ky , ta ba vendin Serbi

tjetri Grekun ta bie n'shpi

edhe shite ty t'kane per pare

t'kane ra mohit per timare

per qifleqe e per beglleqe

si t'kish ' kene nji grue hore

e jo nane e zoje kunore

zoja e Gjergj Kastriota

q* sa t ' enden stine e mora

me e nderue ka rrotull bota

E prandej tash gjate e okolla

t'bijne Dervisha e t'bijne Nikolla

e ta lajne trupin me gjak

e ta zane shpirtin ty njak

si , mo , Zot , ma keq per ty

se c'ke prite me pa me sy

se c'ke prite me sy me pa

me t' poshtnue ty Turk e Shkja

porsi t'ish 'nane e pa djale!

Ketu, Shqiptare , ndigjonje ' i fjale

a me hjeke sot meni e rese

zemer t'keqe e cdo ngatrrese

edhe t' forte m'e lidhe nji bese

t'forte m'e lidhe nji bese te Zotit

si Shqiptaret q* i lidhshin motit

se nuk shiteni nder t'hueje

ase ndryshej Shqiptaria

ka me hupe , e Perendia

po , ta dini , ka me u vra

tue u leshue t' gjitheve ne Shkja

perse dita ka me ardhe

diku e zeze e diku e bardhe

n't' cilen Shkjau Turkut i bjen

edhe Shkjau Turkun e then

e e ngarmon ai jashte Europet

me gjak tone , q* rrin e ngopet

tashe peseqind e disa vjet

pra , ate dite Shkjau , po bami e u gjet

t'dame e n'mjet vetit , ju Shqiptareve

a pa zelle per gjuhe te Pareve

pa dashteni per Atdhe t' uej

per kete bese , ai do t'u shuej

porsi shuhet krypa n'uje

perse a trim a dhimbe nuk ka

per kedo q* nuk asht Shkja

jo q* i ka per t'marre do uha....

E mos pritni se vjen Mbreti

se vjen Krajli a vjen Dauleti

me iu peshtye prej thonjve t'ti

pse , si thome na ketu n'Shqipni

shka ta haje ujku nji here

s'e xen gjarpni kurrnjihere...

S'jane , jo t'huejte q* e peshtojne Shqipnine

q* ia bien vendit lirine

jane Shqiptaret e kurrkush tjeter

mbanje n'mend , pse asht fjale e vjeter

e una prandej po e ve ketu ne leter

q*, po kje se hupe Shqipnia

per faj t' uej , kur t'rriten femi'a

e t'ujte nipa : n'kje se gjalle

ua len Shkjau ndonje per malle

e kete fjale n"Lahute t'Malsise

ta kendojne , ne fryme t'dhnise

t'ua mallkojne shpirtin per s'dekuni

e t'u namin rroc e koc

perse asht dam , po , pasha Zotin!

n'zi Shqipnia m'e shkue motin

e me fsha ajo n'robeni

tue pase djelmte q* per trimeni

i permend n'fiset t'tana

ke bjen dielli e ke merr hana.

Hej , mo Zane! si t'duket ty?

A thue shoh une kurre me sy

se shqiptaret do t'bien m'nji fjale

Zot Atdheut keta per t'i dale?

se mbas flamurit kuq e zi

Gege e Toske , fushe e malsi

kane me dale ndo'i here n'ushtri

me derdhe gjakun per Shqipni?

Po, pse jo? Me kohe e pune

ku me endire e ku me dhune

gja pa u ba nuk jet n'kete shekull

keshtu q*' i here shka dihej mbrekull

dan mandej si t' ishte loje

Jo, po; dita do t'agoje

n't'cilen tok fisi i Shqiptarit

ka me u mbledhe , edhe barbarit

q* der' n' shpirte e ka poshtenue

me arme n'dore ka me i dhishmue

se ai per t' gjalle s'i shtrohet kuje

se rob s'rrin nen thember t ' hueje

por don kohe , moj zemer vale

q* Shqipnia m'veti t' dale

pse vjen moti per kadale.

Per nji dite bijne kerpudhat n'shi

por nuk mkambet jo , ' i Shqipni....

Pra keto fjale tash, ketu t'i lame,

E prape kanges t'ia zame

pse po ndihej ke atje kah Shkodra

fort po rreh trompeta e lodra

fort po ushton qai Rozafati

Dervish Pasha ke s'ia ngjati

edhe n'Shkoder ia ka behun

me psedhete taborre t' njehun

t'tane harape e Anadollake

per m'e ndeze Cetinen flake

m'e ndeze fkale , e m'e kalle

Knjaz Nikolllen m'e xane gjalle

edhe lidhe n'Stambolle m'e cue

m'e lane mbeshillun ne katue

ku rrin kali tingellue.

 

Heshtu , Zane , mos qesh me mue,

se merziteshem kam qillue!

Paj per t'gjalle s'lidhet Nikolla

se ai po i kisht' do djelm sokola

q* per Fe e liri t'Parit

q* per nder te Gospodarit

ndryshej s'bien , jo , n'fushe t'mejdanit

ndryshej s'rrajne m'asqer t 'Sulltanit

vec si krsuhku , q* shkon n'darsem

t'tane plumbat presin n'parsem.

Pse edhe ata e kane kanu

bese me Turk kurre mos me vu

mos me vu kurr bese as fe

me te por me u vra , me u pre

po duel ai ndo' i here m;ate dhe

Jo q* vete Knjazi i Cetines

po ishte trim , po , zogu i Shkines

e nuk lidhet per s'te gjallit

per me u mbeshtille te grazhdi i kalit.

Shka t'i bajme: anmik na e kemi

por te drejten do t'ia themi....

prandej vete kishem me thane

se edhe teper ka per t'kane

per Dervishin , n'mujte me dale

der' n' Cetines , ai rruges pa u ndale

perse asht mal Cetina e shkrete

duhet pune me u ngjite perpjete...

Po , po ; duhet , besa , pune,

per me i hi Cetines perdhune

pse qe Knjazi sa ka ndi'

se Dervishi erdh n'Shqipni

fjale ka cue Malit te Zi

n'lufte me dalun plak e i ri

n'lufte me dalun burre e grue

burrat mire nen arme shtrengue

grate me kemasa e me supara

me kosh n'shpine cikat e ngrata

per me i bartun buke ushtrise

per me i dalun zot lirise

kundra anmikut te lirise.

e pse rreth t'tane Karadaku

asht nji gjuhe , ' i feje e 'i gjaku

e nuk don vec qeverine

sa per t 'ngope me ar parine

por do' Atdhene e don lirine

don me shkue perdite ma para

per kah dija e punet e mbara

burre e grue ne kambe jane cue

edhe pritat i kane xane,

ashtu Knjazi si u ka thane

kane xane pritat ane e m'ane

burra , djelm e gra, e vasha.

Qe, edhe dynde asht Dervish pasha

me pesedhete taborre t'veta

edhe merr rrugen perpjeta

tue rrahe lodra e trompeta.

Da ushtrine e ka n'tri ceta

njanen leshon kah Podgorica

tjetren derdhe ai kah Kernica

merr te treten permbas vetit

gjate liqenit m'lundra t'mbretit

e si ata shkulmat e detit

q*, tue velue e tue shkembue

tue gjimue e tue ushtue

vijne plandosen per ani

here per balle e here per bri

tash tue e hjedhun , thue , nder re,

tash pingul neper kurrne

shul n' teposhte tue e karrani

thue n'avis duen me e perpi

shkrehe ai turrin per Mal t'Zi

n'Velecik e del n'Rumi.

Asht ndeze zhari mal e verri.

Kerset topi , rreh havani

ka marre gjame tane Ballkani.

Ah! kadale , bre Knjazi Nikolla

se ky a 'Mbreti e kjo a Stambolla

se me top e me "nizame"

t'djegun dhene , po , per nen kambe.

A me Turk deshte me u pre?

qe, tash Turkun tek e ke

del , del!rrugen me ia pre....

Por nuk dij si ke m'u da

n'pac vu sy me te m'u vra

perse asht trim , po , asqeri i ti,

si ma i miri nder krajlni,

kur t'kene krena q* me pri

te kete buke , barot te zi.

A nuk sheh ? a ke verbue?

Dervish pasha c't'ka rrethue?

si n' menjene t'ka shtrengue

gjalle prej dore s'ke me i peshtue

pse edhe n'ty fort asht idhnue.

Se asht idhnue Pasha i stambolles

kish me thane Knjazi i Nikolles

s'po ia hang'rka kurrkund palla

pse , qe, atje, n'do karpa t'gjalla

rrethe e cark ai permbi Rjeke

t'tane ushtrine e ka perpjeke

ku dhane besen per me deke

per me deke e per me u shue

e Cetinen mos me e leshu'

per pa u ba gjaku der' n' gju.

Kane lidhe besen , po , n'mjet vedit

me ba pushke me asqer te Mbretit

edhe t'Paret mos me i koritun

q* , pa u lodhe e pa u topitun

kurdohere me Turk jane pre

per liri , po , edhe per fe.

mandej da i ka ceta-ceta

Rjekes tue i leshue malit perpjeta

ku s'ke vec curra e kacuba

per kacuba ka dy cuba

per gjith curraka dy burra

ka dy burra malazese

ngjedhun vezmet mire per brez

ngjite taganet ne sylah

idhte "novicat" peshtete per krah

synin xhixhe e vet'llat shllunge

neje-neje kryet si bunge

q*' i qind here me i ra supate

nuk ia hjek, jo , i ashkel t'thate

por t'tane mend e te tane di'e

per me u pra me Turk Azie.....

Dervish pashes mandej con fjale:

"Byrme!" kur t'duesh, mundesh me dale

n'dac per mik , n'dac per anmik

se ma gati c'se kam le

s'e njoh vetin ne ket dhe

buke e mish, barot te zi

si zanate q* asht n'Mal te Zi.

Shkon Dervishi tue u shty

tue u shty e tue rrembye.

ka marre Zete e Podgorice

ka marre Viri edhe Kernice

edhe marre e ka Vraninen

Oso Kuka ku ka mbete

mandej mandej kambe ai ka theke

per me dalin neper Rjeke

e me u kapun te cetina

ku kisht' cerdhen gjeracina

ku kisht trollin Knjaz Nikolla

edhe trolin rreth e okolla

ma i shembe , me ia derrmue

mande pash n'dhe me ia gropue.

Por se shka, kur erdh me dale

neper Rjeke me kapun male

Madhi Zot , ty t'kjofshim fale!

se c'ka shkrehe aty potera

se c'asht ndezun lufta atehera

se shum gjaku edhe ka shkue

shum"nizami" ka sharrue!

Ka mbete gjindja pa u remue

me i grane shpezte e Karadakut

q* edhe leshojshin fort n'ere t'gjakut.....

Masyni Turku me fuqi

priti Shkjau me trimeri

e ka ' u ndeshen me furi

si t'u ndesheshin flake e agzot

lum e lum per t'Madhin Zot!

t'ia dha vigma e t'ia dha ushtima

t'ia dha krizma e t'ia dha bubullima

t'nisi topi me gjimue

t'filloi pushka aty me velue

t'u perla Turku me Shkja

njani m'tjetrin t'u ndersy

shoq me shoq t'u kaperthy'

njani mesyni e tjetri shtyje

si dy dema balle per balle

q* atje n'djerr a n'ndonji zalle

kur bajne gjethet mriz prej xetit

kaperthye brynash n'mjet vetit

kakezue shpinen ba kular

shtangue bishtin strumbullar

dyndun poluhni re n'ajri

rrine t'u vra me t'madhe meni

der' t'i daje ndonji bari.

Dy here Turku u kap ne maje

du here Shkjau e leshoi nder zaje

tue shkrue sh[atin me harape.

Por kur s'tretit muer me u kape

e me dale prap n'maje t'malit

kur n'Mal t'Zi kje pika e djalit

i leshoi n'toke atehere "shejtanat"

edhe ue cue e xuer taganat

e si bisha tue lurue

fulikare n'Turk leshue

E t'ia nisen me i krekcue

ke me krye , po , e ke me koke

tue i leshue shyt dekun per toke.

Aty Turkun e leshou zemra

edhe vend s'i xu ma thembra

por u drodh e solli shpinen

e n'teposhte e muer rrepinen.

T'iu leshue Shkjau mbrapa per gjurme

e me vigme e t'madhe zhurme

vrap per vrap e turr tue e ndjeke

ke tue there , ke tue lane deke

e dermoi der' poshte ne Rjeke

ku prap sh'gjete i vehet n'shpine

edhe e debon e e qet n'Vranine.

Kur me sy ka pa dervishi

se Nikolla ushtrine ia prishi

fort nji here ai na sht idhnue

ka shkrepe kambet porsi i terbue

idhte "javrenin" ka qortue

por mandej zgjedh nji "allaj" t'ri

nder ma t'miret q* i kisht' n'ushtri

e ia qet Shkjaut mbrapa shpines

me ia pre rrugen Cenise

Vec Nikolla , i biri i Shkines

po kisht' kene nji biramel

q* ma n'Shkja shoqi s'i del

prande' e pa me kohe rrezikun

edhe u drodh e u vu ne t'hikun

mori malin thik perpjeta

tue u zhduke me ceta t'veta.

U zhduk Knjazi , e Dervish Pasha

ishte ngerthye ato vet'lla t'trasha

mori rugen per Cetine

Valle , a hin Pasha n'Cetine?....

Nuk e dij a hin n'Cetine

por n'Cetine e dis se s'rrin

dic po velon atje n'Berlin....

[AAAA 0]

Kange e Shtate

 

KUVENDI I BERLINIT

 

Ne konfliktin e Ruseve ne Turqine , Fuqite e Medha te Europes hine ndermjet dhe cilin Kuvendin e Berlinit. Per Shqipni s'mendoi kurrkush. Krajl Nikolla kthen ne Cetine e thrret Pal Milanin per ta degjue me 5 taborre ne Shqipni. Pal i urte , s'pranon te xevendoset me Mark Milanin.

 

 

Deh! oj , Zane , ty t'kjosha true!

a thue din ti me m'kallxue

se c'ka ndjeje tue bumbullue

andej larg kah Rumelia

ka' ajo Plevna e Bullgaria?

A kjene topa a vec kjene gjame

q* u dridh toka ashtu nen kambe?

Besa, jo , pra nuk kjene gjame

q* u dridh toka ashtu nder kambe

por kjene topat e Rusise

kjene havanet e Turqise

q* humb'lluen fushes s'Rumelise

nate e dite tue rrah pada,

Rumelise t'tane n'gjak tue e la

kah na u pre Turku me Shkja

me Moskov Turku ka'u pre

Rrembei gjaku shkulm mbi dhe

si mjere zemra e atyne nanave

q* i pa'n djelmte atyre anave

perse kryet nen gryke t'havaneve

kur te rrahin keta batare

s'i ban njeri , jo , nji pare

bre ma zi edhe e pat per t'ndodhe

pse tue u rrase kje Shkjau n'Stambolle

me zhbi Mbretin n'post te vet

vec se u rane Krajlat ndermjet

edhe pushka tashi prani.

Sot t'shtate krajlat e Sullatani

n'ate Berlin na jane bashkue

na kane nise me bisedue

se si punen me e vendue

per me vu paqe dhe bese

per me shue lufte e ngatrrese

zemer t'keqe , meni e rese

tue ngule gure , tue ngule kufi

per gjith vend , per gjith mbretni

gjate Ballkanit n'Dete te Zi.

Por tue kene se bese e fe

nuk po kisht' , jo , sot mbi dhe

e se i froti n'arme mberthye

ai po kisht', gjithmone arsye

un tue pas jam , ketu do frige

se na bine ndo' i pune e lige

per Shqipni e per Shqiptare

ke keta s'kane miq as kumbare

q* me fole per ta nji fjale

q* me hy aty zot me u dale.

Pse edhe qe, qaj Knjaz Nikollla

leshue dollamen pola-pola

e me ' i struge te gjane dy pellambe

me'i kosh rrethe neper kambe

shkye shllvaresh mbi kupe te gjunit

me iu dhimbe gurit e drunit

ai po e del Krajlave para

e me fjale dokrra t'mbara

po ia nise aty me kja

se ai toke buke nuk po ka

bjeshke e verri se ati' i jane tha

i jane tha e i jane shkumbue

te tane shkam e rrase lemue

pa nji kallze , pa nji shkop druje

se q* pop'lli rreshkun uje

asht ka' i del prej Cernagore

po s'iu leshue nji toke gratcore

si bjen fjala , toka arbnore.

Toka arbnore , toke me name

(ble me pash e shite me pllambe

pashi argjand , pellamba flori)

n'dac ne bjeshke , e n'dac verri

n'dac per hen e n'dac per dhi

si per buke , si per tagji

si per pune , si per tregti.

Edhe Krajlat po e ndigjojne

po e ndigjojne as s'po e qortojne

vec se bashke me mbret t'Stambolles

po na i apin dore Nikollles

me marre Plave , me marre Gusi

me marre Shkodren me Malsi

der' ku ndan vendi me Dri;

si ate Zoti ma marrofte

Mbret , a Krajl , a kushdo kjofte

q* vu dore n'leter ma i pari

vendit t'vet me dale Shqiptari

ase rob me ndjeje nen Shkja

page e t'dheta atij me i la!

Se per Zotin, - kjofte levdu!-

per pa u ba gjaku der' n'gju

kurr Shqipnine s'kemi per t'a lshu.

Se kur t'merret , valle Shqipnia

flake do t'ndezet rrokullia

e do t'binden fiset t'tana

kah bjen dielli e kah bjen hana.

 

Gjaku i jone , po ka me velue

nama e jone , po , ka me velue

ka me i shkue n'vesh Perendise

edhe i Lumi , n'fryme t'idhnise

n'vend Europen ka me e vra

te tane n'gjak ka per ta la.

Kur ka ndie qaj Knjaz Nikolla

se ati' Europa edhe Stambolla

dore i dhankan mbi Shqipni

me dale cubi nji zotni

vu "kapicen" n'njanin sy

se c'a' hjedhe e c'ka lodrue

se ' edhe kanges c'ia ka fillue

porsi krushku tue vallezue!

Lum e lum, po , i biri Shkines

se nder kesolla te Cetines

n'ato kohe q* kane me ardhe

ka me ngrane ai buke te bardhe

ka me zi' ai mish tarocit

ka me pi , po , vene prej pocit

n'te dy faqet me i plase gjaku

kacandre me i ndeje mustaku.

Ne Cetine mandej ka dale

Pal Milanit i ka cue fjale

more Pal , more ti djale

nje sahat mos t'bajsh me u ndale

por flu ' tro si gjeracina

edhe pa eja ka Cetina

pse due t'ap un ty nji ushtri

pse taborre djelm te ri

t'tane sokola , le n'Mal te Zi

per me i qite un n'ate Shqipni

n'Hot e n'Grude , n'Plave e Gusi

e ato vende me m'i shtrue

se ato krajlat m'i dhane mue

me shkele m'to gjithsi te due.

E mandej , si per nji jave

t'm'i keshe shtrue Gusi e Plave

n'beh t' m ' i biesh Lekeve t' malesise

si njaj ujku prej pusise

e me shpate e me konop

te m'i bajsh mue Leket per shkop

edhe vendin gjane e gjate

t'ma pushtojsh der' n Perrue te Thate.

Pse , si shtrue ta kene Malsine

t'keme marre Plaven e Gusine

atehere na po t'rras'na n'Shkoder

tue luejte valle e tue kecye loder

si ata mazat neper lame

po na hi kund ferre ne kambe.

pal milani thote nji fjale:

njeksaj pune a' veshtire me i dale

se p'r'i jave s'shtrohet Malesia

as me pushke s'meret Shqipnia.

Venu shej , po , fjaleve t'mia

e mos nguc grethat me krande

perse nguce te zezen tande

pse edhe jashte n'kete pune ke marre

per pa t'pase kush gjak as varre

nuk thote Zoti, as s'e ep kanuni

ne vend t'huej ne zjarm me rrane

me i ra detit ane e m'ane

se n'fjale tande atje do t'vete

por n ' Shqipni , besa , s'mund t'vete.

Qeshi Knjazi vesh e m'vesh

se ti s'kenke- o burre prej nesh

kenke burre vec me ngrane pershesh

cese ia nise me m'predikue

thue se' i grue vete kam qillue

q* me u trembe prej fjaleve t'hueja.

Jo , po , mire do t'isht per ty

kamalaf me vu ne kry

me leshue mjekren der nen gji

e me dale pop ti n'mal t'Zi

per mos dac ti n'shpi me shkue

me ngjite furken porsi grue

e aty n'dere , ndeje mbi ndo' i k'rroqe

me tjere n'bosht me t'ande shoqe

tue u xe me ta n'shulla

se per lufte s'u dashtke gja.

sa per lufte asht Mark Milani

burre si motit , trim si luani

q* edhe ushtrise ka per t'm'i pri

per me shtrue Plave e Gusi

per me shkele Leke e Malsi

Edhe Shkodren mbrende me i hi

me i hi mbrenda me bajrak

me e ba Shkodren Kradak.

keshtu tha Knjazi e leshoi kushtrimen

per me mbeledhe n'ushtri burrnimin.

Pingroi Zana neper molla

hajde , hajde ! or , Knjaz Nikolla

se pak gjate je shty me fjale

se vjen moti per kadale

se s'din njeri ku mund t'dale

po kjo' imend se leshon ai vrapin

ma te madh se ta kete hapin

si , me gjase , ti don me e leshue

cese nder mend ty t'asht ngujue

ne gasi nji ushtri me cue

Shqiptarine nji here pa e pevete

a thue e leshon Gusine e shkrete

a thue e leshon Malsine e ngrate

per pa i shpraze dy pushke m'te thate.

Me Shqiptare , more Nikolle

mundet njeri ngusht me ndodhe

po s'u shkoi ai mbrende per mik

se ata le kishin celik

e vu sy kishin me deke

m'erz a m'toke me pase me i preke

s'ka shka ban nder t'a i huej!

se ata gjalle s'i shtrohen kuje

n'dashte t'jete Knjaz , a n'dashte t'jete Mbret

se ata Mbret po ishin n'dhe t'vet

fort gabon kush i gerget!

 

 

 

[AAAA 0]

Kange e tete.

 

 

ALI PASHA I GUSISE

 

 

Ali Pasha shtrengohet per rruge. Pershendete nanen e i len porosi shpine. Se shoqes i len amanet djalin dhe i urdheron ta rrise bujar, trim , besnik , luftetar , kuvendar , te afte per te pri e per te ndigjue. Po pat rrezik e ra vendi nen Shkje , le t'i prese kryet dajlit , por mos ta dorezoje gjalle.- Merr rrugen Pasha perplot me mendime. Kapet tek nji gurre dhe ulet te pushoje. Nga Bjeshka afrohet Ora e Shqipnise. Asht e pezmatueme kundra Shqiptareve te cilt para vendimit te Berlinit e palaneve te kraj Nikolles rrine me duer ne ije. Pasha e perbeton Oren mos t'i name Shqipetaret , ne emen te cilvet vulndetohet ai vete te dese per Shqipni.

 

 

 

Drita duel , dielli s'ka le

Ali Pasha ' i trim rr'fe

heret sot keka cue

kenka vesh , kenka shtrengue

paska mbathe cizmet der'n'gju

edhe u ulka ne katu',

ka nise gjokun m'e shilu' ,

i ven frenin prej florinit

i ven shalen telatinit ,

ia shtrengon me tre kollana

hidhe gjoku porsi Zana,

poersi Zana n'mal t ' Tomorrit

edhe e xier te dera e oborrit

nanes s'vet ai ku i therret

ku po i thrret e keshtu po i flet:

"Pa ndigjo , mori ti loke

banmu ndere ' kush te jete per ndere

mos len t' vobeg me kja n'dere

mos len t'vobeg n'dere me t'kja,

por t'm'i delsh moter e vella

por t'm'i delsh ti nane e tate

si te Paret na lane zanate

se kane bijte do pune te reja

e do dal un der 'kah Peja

der' kah Peja , der ' kah Reka

per me u pjeke te Haxji Zeka

e nuk dij kur ka me m'ra

me u kthye dale , me ty me u pa

perse shtegu orok nuk ka" .

Nuses s'vet mande' i ka thane:

"nji amanet jam tue ta lane

rritma djalin djale bujar,

t'me dale burre e burre shqiptar

t'm' bahet trim e kuvendar

me qindrue per kanu' t'vet

me luftue per Atme e Mbret:

t'dije me pri e me ndigjue

kudo puna me i qillue

armet e besen mos me i l'shue.

Por ne kje se mali i Zi

erdh e ra kurr ne Gusi

der' sa t'jete djali kerthi

pashe njate Zot , q* te ka fale

ma nigjo ti grue nji fjale:

Bane zemren gure e krep

premja djalit kryet ne djep

mos m'ia lesho knjazit n'dore gjalle

s'due ta la n 'Shqipni un perrale

se nji biri i Ali Bregut

se nji nipi i Skanderbegut

Knjaz Nikolles i ka sherbye

se ka vu "kapice" mbi krye

se ka ndeje per t'gjalle nen Shkja

page e t'dheta atij tue i la.

Ma mire n'vorr me u kja per malle

se nen Shkja me ndeje per t'gjalle!"

Keshtu tha Alia e i hypi kalit

edhe u nise terthores s'malit

porsi breshni me duhi

tue menue , duhan tue pi.

C'do t'mendoje , valle , Ali Pasha

q* i ka vra ato vet'lla trasha

q* i ka vra ata sy si sh'gjeta

thue se n'meni i ka ardhun jeta?

Se shka ende kjo menjda njerit

s'din kush gja , pose njatij t' Mirit

q* nuk flene as kurr nuk kotet

q* ka dore stinet dhe motet

e q* rrezja e syut ka i priret

t 'zemres s'njerit kthellon gjiret

e ia shef te tana endiret

ia skyrtjon t'gjitha deshiret

q* aty mbrende rrijne tue perzi

diku bardh e diku zi:

Ai , po , din sh'asht tue mendue

Ali Pasha rruges tue shkue.

Une vec dij t'u thom nji fjale

se tue shkue ashtu m'kale e m'shale

t'u i ra dromit me t'medhaj hapa

shum do rruge ka lane mbrapa

shkote gjoku porsi re:

edh 'asht kapun ne nji rre

ku nji lis i bukur ishte

lisi ishte e hije kishte

edhe kishte ' i gurre perbri

gurre te gjalle ' te kjarte flori

ku edhe gjokun ka ndalue

e ia ka zbrite per me pushue

nen ate hije e te njaj krue.

Tue pushue per nen ate hije

si lua , q* prej shpretie

zen m'do ' i moje , kepuce e lmekun

pa dobi mbasi t'kene ndjekun

t'lehte anmikun , q* i grabiti

kelyshet e njome e menise i rreshkiti

me sy t'vrane kundron Alia

se sa e bukur shqipataria

rreth e cark i shtrohet para

me liqej , lumej e ara

e me male te madhnueshme

e me pyje te brelueshme

edhe syte i mbushen n'vaje

kah mendon se fati i saje

nder duerte t'hueja gjithmone ngeli

se ma i keqi p'r' here e shkeli

e s'e la me cue kurr kry'

s'e la drite me pi me sy .

E ashtu ndeje trimi nen hije

n'mend tue endun pune Shqipnie

kur qe sheh logut tue ardhe

nji si Hije , veshe ne t'bardhe

si nji vashe q* fat ve sparit

shtrengue ijet me i shoke arit

e tye zhdredhun fkloket gjate shtatit

si ato rrezet krese s'njaj shpatit

kur ban diellei per me le

neper bryme te nades s're.

Ardhun shtatit si breshana

si ajo vera e si ajo Zana

bite shpatit tue flaknue

der' q* vjen e xen mbi krue

vjen e xen fille nder ylbera

q* ndermjet t'stombeve t'blera

e per rreth t'argjandte t'currilit

i trajtote rrezja e diellit.

U trand gjoku kur e pa

( thone se kali praske nuk ka.)

Curroi veshet e ngrehi krye't

e haru , pa ia da syte

turfulloi nja dy a tre here

tue u smbrape rudines s'blere

kah kish't ndjeje Ali peshtete.

Ali Pasha e pa dhe vete

e m'nj'' n krah kish' zatete

i dha shtatit e u drejtue

edhe ndei ai tue kundrue

pale a isht' njeri ase hyjni.

E tue keqyre ashtu n'habi

qatje vone po nise me i thane

"Pashe Njate , q* te ka dhane

a je njeri ase je Zane?

A lute Pashke a lute Bajram?"

"Se shka jam e shka nuk jam

se as luse Pashke as luse bajram

se a baj hije aa jo n'kete jete

ketu s'asht ngaeja me pervete".

po i thote Hija atehere Alise:

"Se ngushte jane punet e Shqipnise

se mbrende besa asht krejt harrue

se lugat m'te Knjazi asht cue

asht cue Knjazi m'te lugat

ka qite sogjet shpat e m'shpat

don me dale der' n'Rozafat

B'ate Berlin u da pleqnia

n'dore te Shkjaut me ra Shqipnia"

"Mo' , pashe Zotin ! Shka po flet?

zen Alia e po gerthet

Po a s'ka Zot , a s'ka kund Mbret

q* nji Knjaz i Malit t'Zi

mund po e baka ai sot pleqni

me i pushtue keto Malet tona

ku cese rremben Drini e Valbona

s'ka ra mbrende parmende e hu'j

page e t'dheta s'jane la kuje?"

"Jo , po , pra , i pergjegj Hija

nen kambe t'Shkjaut do t'vueje Shqpnia

edhe Knjazit page e t'dheta

do t'i laje per sa t'rrjedhe jeta

perse sot gjindja shqiptare

rrejte me pare e me timare

bese e fis keta kane mohuemun

krejt Atdhene e kane harruemun

edhe armet i perdorojne

kur mos t'vrasin shoqi'sho' in

jo per t'sjelle lirine Shqipnise

jo per t'mbare e t'mire t'njerezise

por per t'gjedhe se ke nder t'huej

zot Shqinia do ta quej.

Marre e turp per fis t'Shqiptareve

me nderuem namin e t'Pareve

edhe rob deshtas me ngelun

nen kambe t'hueja ndrydhe e shkelun

si mos kush n'fetyre t'rrokullise!

se une jam Ora e Shqipatrise

se un Shqiptaret- o do t'i nami

t'mos u zhbihet arave grami

t'mos u dahet dheneve dami

t'mos u lindet djale ne voter

t'mos u rritet vella as moter,

por le te shuhen nen zgjedhe t'hu'j

porsi shujet krypa n'uje"

"T'lshosha bjeshket , o mori Zane

merr Alia , atehere , me i thane

t'leshosha bjeshket e t'leshosha malet

mos na nam , he shto-Zo-vallet!

pse na nama na ka ra

pse na besa na ka vra

cese ka mrrijte fisii i Shqiptarit

me u dridhe para "Goskoparit"

Shqipatri me u dridhe n'sy t' Knjazit

si ai as luga n'fyt t'nji mazit

s'con kandar ai nder mbretni..

Jo, por, n'kje se n'Shqipatri

ke gjete hije me pushue

ke gjete gurra me u freskue

e rudina me lodrue

me lodrue e me vallezue

krah e m'krah me t'buk'rat tjera

kur lulezon e bute pranvera

pashe njate sy , q* paske hylle

q* ma cile e q* ma mbylle

si ajo hana neper pylle

deh! m'kallxo n'kete hije shpati

si ta peshtoi Shqiperine i ngrati;

se t'baj bene mbi gure te vorrit

n'Bige te Shales e m'Shkamb t'Tomorrit

q* per te nuk m'dhimbet djali

q* per te jeten e fali."

Kur ka ndie Ora e Shqipnise

se shka i tha Pasha i Gusise

fort me veti ajo a gxue

edhe Pashes keshtu i ka li'gjrue:

"M'kambe , pra Ali , per n'kjosh kun gjalle

nuk asht ngaeja sot me u talle

Knjazi topin'asht ka e kalle.

Dil e piqu n'Haxhi Zeken

Grish Kosoven , bashko Reken

lesho kushtrimin n'Toske e n'gege

mblidhnju tok si kokrrat n'shege

forca tok- s'bahet rrecok

edhe , lidhe me bese shqiptare

bini Shkajut ju fulikanre

un me ju kam me qillue

Shkjane nen kambe kam me ua shtrue.

Por , pse ti ma bane ate be

se nep jeten per Atdhe

qe un po t'ap nji force te re

vendit lisat ti me i shkulun

m'ty tagani mos me u ngulun

plimbja e pushkes ty mos me t'vra

gjylja e topit mos me t'ra."

Edhe keshtu tu ligjerue

Ali Pashes ajo asht afrue

ka qite doren mbrende ne gji

ka xjerre jashte do rosmari

ia ka dhane t'i marre ere

mandej thane i ka Alise:

"Hajt, Ali , ti me u pruvue

pale a e shkul lisin me rrema

pale a e shkule e prap e ngule"

Edhe trimi i asht shtrenguem

me dy dueret lisin ka kape

dy tri here ai e ka trandun

me gjithe rraje edhe e ka shkulun

por kur prap ka ba me e gulun

as nji gju n'dhe s'mund e shtini.

Fort ka qeshe e Buk'ra e dheut

kur ka pa se Ali Pasha

s'mujka n'vend lisin m'e e nulun

edhe s'dyti rosmarine

ia ka dhane t'i marre ere

Kur asht cue s'dytit Alia

me dy duert lisin ka kape

e si t'isht ' i hu prej gardhit

shul perpjete ai e ka ndritun

e der' m'dege ne dhe e ka ngulun.

Mandej sjell asht me soditun

se c'po i thote ora e Shqipnise

por me sy t'Miren s'e pa

isht' ba voese e ra nder lule.

M'kambe Alia habite ngeli

tue kundrue rreth kah zabeli

deri nalt ku niset bora

per me pa se c'u ba Ora.

Kur nise gjoku me hingellue

nise me thunder me trokellue

thue se n'mend po don me i qitun

se s'isht ngaeja aty me pritun

Asht kujtue , madje, Alia

per shka thane i kishte Hija

se n'rrezik gjindej Shqipnia

edhe gjokut n'shpine ka kercye.

Gjoku turrin ka shperthy

kush dy here s'i pa me sy.

 

***

 

 

 

[AAAA 0]

Kange e Nante

 

 

LIDHJA E PRIZRENIT

 

 

 

 

Ali Pasha u qet kushtrimin burrave te Shqipnise te mblidhen ne Prizren. Ora e Shqiperise thrret Zanen e Sharit rrehet se jane Ajkejte apo Dadajte e dheut me Ali Pashen ne krye te vendit. Rreth tij Marash Vata e Abdyl Frasheri , Prenke Bibe Dode e Toptan , Cun Mule e Mar' Lule , Vrijon e Deralle , Abdyllah Dre e Shan Dede.Ndersa Ora e Zana bisedojne ne vedi, Abdyl Frasheri cile mbledhjen , tue ende epopene e Kombit.....

 

 

 

Shkrepi dielli buzes Cukalit

eja e t'kendojme , oj Zane e malit

eja e t'kendojme n'Lahute t'Malsise

si ata krenat e Shqiptarise

ne Prizren na jane bashkue

per me fole se si me e peshtue

prej capojve t'Malit t'Zi

q* ka dyndun top e ushtri

me hi n'Plave , me hi n'Gusi

me marre Shkodren me Malsi

der' ku dane vendi me Dri

pse , po tjone , Mbreti i Stambolles

dore i dhanka Knjaz Nikolles

me ndeze zzjarm ai n'votra tona

me nga qete ai n'ara tona,

me ba dru n'zabele tona

e me gra e vasha tona,

me lujte Shkjau harushe me ne

thue s'ka Shqiptare mbi dhe.

Por po kisht' , besa , Shqiptare

kisht' Shqiptare zemer bujare

burra t'urte , trima luftetare

q* s'po u tutshin keta me deke

n'erz e n'toke me pase me i preke

Perse , qe ; qaj Ali Pasha

fort ka vra ato vet'lla trasha

ka vra vet'llat edh' a' idhnue

burri i botes ' kur ka nigjue

se n'berlin asht ba pleqnia

nen kambe t'Shkjaut me bue Shqipnia

edhe ne n'Peje trimi ka dale

t'tane Shqipnise ka cue nji fjale

q* shk'a' Krye , shk'a Bajraktar

shk'a Vojvode e shpi e pare

fille me dalun ne prizren

per me ngrehe aty kuvend

e si motit per atdhe

me lidhe besen , me lidhun fe

bese e fe me lidhe shqiptare

se pa dale Shqipnia fare

sa q* n'fushe as ne zabel

mos te lehe ma qen ne stel

mos t'kendoje as pule as gjel

vendin te huejve mos m'ua leshue.

Shkjaut per t'gjalle mos me iu shtrue

mos me vu "kapice" mbi krye

Mbretit fjalen me ia thye

Edhe n'lajm q* cpon Alia

trup ne kambe cohet Shqipni

shk'a gegeni e shk'a Toskeni

cohen Krene e Bajraktare

Agallare e pashallare

Me Vojvode e me beglere

trima n'za , burra me ndere

larg t'permendun per urti

lart te lupun per pleqni

e kush tok e kush shok

si ata hyjt q* shkrepin n'qielle

ne Prizren na shkuekan fille

Prizrenjanet ku mire po i presin

buke e zemer po u qesin

si zanate q* e ka Shqipnia

kur t'u shkoje miku ke shpija

e si tok na jane bashkue

trimat n'kambe atehere jane cue

e kane dale ne log t'kuvendit

n'ato mojet e Prizrenit

ku kane ndejun rend mbas rendit

me Ali Pashen n'krye t' vendit.

Valle c'piskati n'hije t'blinit

n'ato mrize t'Ljubotinit

q* ushtoi vigma ashtu zalise?

Ora e bardhe e Shqiptarise

paska kene m'nji gurre tu' u la

edhe e mira e paska pa

se atje poshte- o ne Prizren

kenkan mbledhe Shqiptaret ne kuvend

paska pa ajo e kenka gezue

n'maje t'bjeshkes paska flut'rue

edhe n'gjuhe t'ambel t' Shqiparit

thirre i paska zanes se sharit

sa q* ushtue ka hapesira

a po ndien , moj t'rafte e mira!

moj shtat rrituna na mjalte?

Paeja ' i here m'kete bjeshke te nalte

paeja ' i here , per dac me pa

shka s'ke pa as n'Turk , as n'Shkja

Zana mire ate e ka ndi

fluturim asht leshue n'ajri

ia ka behe n'bjeshke t' Ljubotinit

sa rre' i here qepalli i synit

ku aty para i ka dale ora

edhe kapun dora-dora

tue kuvend motra me moter

na kane zanun vend n'ate koder.

vend n'ate koder , si kane zane

ka qite ora dhe i ka thane:

"se une q* dijte e kam ma s'miri

se ty p'r here ta ka dashte hiri

me t'kuvendun fjale burrnie

me t' permendun pune trimenie

e me njohe burrat e dheut

q* per Fe e per liri t ' Atdheut

vringellojne shpatat si vetima

trandin boten si bumb'llima

bajne anmikun copa e grima

deshta t'thrras , moj vetull-njale

mbi kete bjeshke nji here me m'dale

per me t'thane se edhe n'dite t'sotit

po kisht' burra porsi motit

mos me u trembe ne flake t'barotit

mos me u tute n'vringellim t'celikut

balle per balle m'iu turre anmikut .

A i sheh poshte atje n 'Prizren

njata burra mbledhe n'kuvend?"

A thue i sheh e a thue po i njeh ?"

Un po shoh , por nuk po i njoh

Nuk po i njoh , jo , se kush jane

po i pergjegje e bardha zane

vec , mbas gjaset , kish ' me thane

se ata akejte na kenkan ngjallun

q* t'larget Trojten paten kallun

pse edh' ai trimi n'krye te vendit

q* po dan ne log t 'kuvendit

porsi t'isht' nji rode dragonit

fort m'i ngjaka Agamemnonit

si p'r ate tjetrin , pak pertej

me ata t'dy mustaket te medhenj

krah e m'krah q* i paska leshue

e q* folka si tu' ul 'rue

kish me thane se a Diomedi.

Fort ka qeshe Ora me vedi

se ata Akejte , besa , nuk jane

s'jane Akej as jane Dardaj

as vigaj , as katalla

por jane Krenet e Shqiptarise

krenet e Gegeve e t 'Toskerise

q* kane dalun ne kete dhe

me lidhe besen , me lidhun fe

edhe n' arme keta me u shtrengue

Europes fjalen m'ia poshtue

q* me Mbret paska pleqnue

me i dhane dore malit te Zi

t'a copetoje t 'mjeren Shqipni ......

Sa p'r ate trimin n'krye te vendit

q* po t'dan ne log t'kuvendit

porsi t'isht nji rode dragonit

e q* i gjaka Agamemnonit

ai nuk asht , mori lum Vasha

tjeter kush vec Ali Pasha

q* per t'drejtat t'Shqiptarise

vete ia nep zjarmin shtepise

e s'i dhimben nane as djale

per to jene vete e fale.

E njaj tjetri ma pertej

me ata dy mustake te medhenj

me i preke n'shoq q* ka bri vedi

ai nuk asht , jo , Diomedi

por asht Bajraktari i Shkrelit

si njaj pyrgu n'balle t'keshtjellit

q* s'e trande as topi as shpata

e i thone emrin Marash Vata.

Jo q* ka aty burra tjere

Bajraktare , Krene e Blegere

q* per fjale e per urti

per trimeri , per bujari

nuk ia leshojne vendin kurrkujt

as n'Shqipni , as nder te hueje

A e sh'' i here njate burre zeshkan

me kollcike e me fistan

q* ma ka synin si sh'gjeta

q* m'i bajne t'gjithe tungjateta

e q* folka ashtu pa u ze

here tue mate , mandej tue pre

q* prandej njate fjale q* e flet

Mbreti as Krajli nuk e shkelet

Pse edhe dera e tij bujare

larg permende asht n'toke shqiptare

Per kah pup'la e per kah dija

Pa te cilat s'rron Shqipnia?

Ai asht trimi Frasher Begu

q* gjithkund , ku e qiti shtegu

i la name ai Toskerise

faqe t'bardhe i la Shqipnise

Mandej vjen nji Qefali

Prenge Bibe Doda , djale zotni

per kah mosha mjaft i ri

por i vjeter per pleqni

kur te dueje me fole urtni

ai asht Zane , njaj Kapitani

Kapitani prej Mirditet

per te cilin larg perflitet

larg perflitet , larg kallxohet

zi e bardh per te shartohet.

Atehere vjen ne rend Toptani

q* edhe ketij larg i vojti zani

per shka mire e zi q* bani

perse i forti , si e din vete

mire e zi punon n'kete jete

kur t'i marre mendja perpjete.

Perbri tij vjen prap Zagolli

Gjete Gege Shlluku edhe Begolli

vjen Cun Mula e vjen Mar'Lula

njani Hot e tjetri Shale

t'forte per pushke e t'urte per fjale

si ai Dode Preci prej Kastrati

me ate Vrionin e Beratit

edhe trimi n'za Deralla

q* po i kishin fjalet e rralla

por s'po cajshin shume kopalla

ku , po isht'puna me qindrue

me qindrue p'r' Atdhe t'bekue

Por pertej , m'ate tjetren ane

ai asht , Zane , nji burre shkodrane

asht Shan Deda i Dede Jakupit

q* si Letinit si Halldupit

rrumbulllak fjalen ua flet

pse asht dere pushke gjet me gjet

e s'merr vesht per Krajl as Mbret

Se ti , besa , mire po thue

mori Zana me ligj'rue

se edhe n'sy jam tue e dalltun

q* kudo puna me qitun

per pa e shkrepe ky s'kisht me pritun

Vec un desha ketu ta di'

se kush asht njaj kinezi

n'dy kubure e n'nji harbi

q* e ka vu kesulen n'nja n'sy

e i ka leshue tirqit nen i' ,

sikur leshue s'i ka kurrnjeni?

Ai asht , Zane , Abdullah Dreni

njaj, pa t'cilin s'hece kuvendi

e ia dro t'keqen Prizreni

Dro ' Prizreni e dro ' Gjakova

rreth e cark ia dro' Kosova

pse fjale peng ai kurr s'ka lanun

pse per mik e bese dhanun

vete ia nep zjarrmin shtepise

shi me Mbret pushken e nise

e as s'i le marre Shqiperise.

Ndersa n'bjeshke te Ljubitinit

per ne hije t'mrazte te blinit

po ligj'rojshin Zana e Ora

krye me krye dora- dora

atje poshte ne Prizren

Abdullah Frasheri , i Toske me mend

keshtu ka nise te cile kuvend......

Ene breshtet t'Kapitolit

dale nuk kisht' e murrte ulkoja

per me i dhanun sise Romolit

mbasi shambe kje per dhe Troja;

e atje larg, po , kah Urali

nper ato breshka te larta

sillej Shkjau , si shkerbe mali

tue kerkue per molla t'tharta

kur n'keto vise te ballkanit

te Paret tone , pelazgte e motit

gjane e gjalle kullotshin planit

qete i ngitshin n'fushe te Zotit.

Kishin frone e ligje te mbara

e gjate shtegut t'qytetnimit

ishin shty ata larg perpara

c'me pranevere te rruzullimit.

Prej kah fille xen rriba e Verit

e m'Vezuv t'veshun n'gjineshtra

kur Kaukazit e n'Shkamb t'Doverit

ku rri' Albiona e pjeke genjeshtra

fis ma t'vjeter kund nuk ka

se asht ky fisi n'za i Shqiptarit

ne mes t'cilit punet e medha

per Europe xune t'enden sparit.

Po , m'keto male e karpa tona

sparit Zeusi njerzte i rysi

e me augure te Dodona

egersine ai ua permbysi

ketu edhe sparit Ore e Zana

nisen valle me vallezue

e nper verrije e fusha t'gjana

xu pegasi me lodrue.

Ketu Leka mati hapin

me i dale botes , vetimen n'sy

si edhe Pirri , q* , mbrehe pallen

e dale detin si duhi

shi nen Rome e shtroi hamballen

te tane n'rekna Romakesh t'ri.

Kudo rrani turr Shqiptari

mire ai lidhe me bese e fe,

atje lufta mori zhari ,

atje gjaku rrembei nper dhe

e as s'u gjet kund mal e rremore

q* atje hovin me ia ndalun

i ra zhyt ai vales mizore,

me arme n'dore nper flake ka dalun.

Gal , Romake , po dikur motit

kjene pershkue nper toke shqiptare

si edhe fiset e ostrogotit

me ata Sllavet , keta dalshin fare!

Por Shqiptari s'e perkuli

i gjalle qafen nen zgjedhen t'hueje

e leshoi token , ne mal duli

por te dheta s'i lau kuje.

Porsi njaj tallazi i detit,

q* dynde mal e bardh prej shkumbe

deke e tmere tue lane mbas vetit

vjen e thehet n'kep t'ndo' i gume;

njashtu forca e cildo anmiku

q* desht dam t'na i sjelle lirise

erdh e u thye n'parzme celiku

t'bijve t'maleve t' Shqipnise

Pat kujtue Sulltan Murati

se Shqiptaret i ka leshue zemra

se prandej po u rrin ai gati

e rob t'xane po i shtron nen thembra

edhe dynde nji ushtri kreshnike

te tane djelm t'rregjun nder gjaqe

bota mbare heshtet prej frike

knjan Europa , lot per faqe.

po n'kete pune u gjet gabue

Skanderbegu ' rr'fe prej qllit

pallen xier atje ne krue

se c'vetue ka n'rreze t'diellit!

E si ula tue buluritun

Shqiptarise ia leshon kushtrimin

q* shk'a' burre ' ne lufte me zbritun

Turkun m'arme m'ia shtype guximin.

Trup ne kambe ia ba Shqipnia

mire nder arme edhe shtrengohet

e si breshni e si duhia

fulikare mbi Turk leshohet

N'ate turr' t'tyne trandet toka

tymi cohet der' mbi re

bumbullojne male edhe boka

rremben gjaku shtojt kurrne.

Shtri n'fushe t'Dibres Jeniceri

e , si kau nen thike t'kandarit

t'u perpjeke per toke i mjeri

ka' e ndrydhe m'fyt kamba e Shqiptarit

ai e sheh , sado q* vone

se me dhune Shqiptaria s'shkilet

e se rrejne ata q* thone

se p'r Atdhe Shqiptari s'vritet.-

 

Jo, pra, vritet , pasha Zotin!

nise Shan Deda n'fjale t'u ze

posi vram asht ai gjithmotin

kur kje puna per Atdhe.

Edhe Mbretit te Stambollit

Shqiptaret pushken ia kane vu

sa here Turqit e Anadollit

paten dashte me u dhkule n'kanu.

Ku ta lype e mira e Atdheut

e ta hjeke liria e vendit

kush a ' nipash t'Skanderbeut

i cdo fese e i cdo kuvendit

per ta mesy ia ka anmikun

si petriti zogjte trumcake

e kudo t'vringelloje celikun

nuk len token pa e pergjake

Moce Shqiptaret me stalagtita

lire gjithmone keta e kane shkue jeten

e cese enden nata e dita

cese xen vjeta ne rend vjeten

keta pose Zotit t'nalte t 'Empirit

q* ushqen krijen e veshe lulen

kryet der' sot perpara njerit

ene kurr nuk e perkulen.

M'kambe atehere , burra te dheut

mbasi t'zotet jemi me deke

per liri e ndere t'Adheut

prap xen Duli fjalet me i theke

perse sot a kurr Shqiptari

gjane e vehten do t'baj fli

per Atdhe q* ati' i la i Pari

e per ndere e per liri.

Sot t'shtate Krajlat edhe Mbreti

n'ate Berlin n'kuvend bashkue

e kane ba pleqnine n'mjet veti

Malsine Knjazi me ia leshue

me ia leshue Knjazi malsine

me na da ne vella me vella

me na hapun Shqiptarine

me na lanun rob nen Shkja.

Kush ka ndere e nuk bane kore

burre si burrat q* kjene motit

ai sot armet te rroke mizore

e te dale ne breg te Cemit

prej kah shkjau rrin e na kercnohet

m'ia diftue botes e polemit

se pa gjak Shqipnia s'shtrohet.

Ketu s'do t'shkelsase , jo, kamba e huej

kush pose nesh, s'xen qe m 'ekte toke

se na rob s'i shtroh'na kuje

der' sa t'jemi gjalle me koke

Me eshtna tona , po , na Shqipnise

nji mburoje kem , me ia vu

q* edhe topat e Rusise

s'kane per t'mujte , jo , m'e derrmu'

Abdyl Frasheri keshtu foli

kur Mar'Lula , i pari i Shales

nji sy-zjarrm , nji zog sokoli

burre i zoti i pushkes e i fjales

ai pret fjalen n'log t'kuvendit

se ti , pasha ate Sh'Marrabe!

sa per t'dalun zot un vendit

me m'qortue nevoje nuk ke

Pse, cese a 'xanun kjo Shqipni

un kam ndeje me pushke per faqe

e per vend e per liri

kam ra pre , kam bamun gjaqe.

kam shkue jeten si bishe malit

zbathe e zdeshe edhe pa ngrane

por as Mbretit , por as krajlit

tungjateta s'i kam thane

Un kam ruejte gjuhen shqiptare

un kam mbajte dore e kanu

e as per pare , as per timare

gjak e t'Pare s'i kam mohue

Prandej , Shkjau me pase per t'mesy

e me dale kendej kah Shqipnia

( si po thone , se ka vu sy)

ka me u ndeshe , po , n'arme te mia

n'arme te Lekeve te Dukagjinit

q* , me ndihme te Perendise

kane m'ia thye pleqnine Berlinit

kane m'ia peshtue lirine Shqiptarise

Por pse m'thue me u vra me Shkja

tue pase mbrene na Anadollakun

q* kurr t'keqen s'ma ka da

q* kurr qafet s'ma hoq lakun

q* edhe zemren ma ka tha

e m'ka mbyte ai tate e nane

e shnjerzue m'ka grue e moter

e s'm'ka lane me u rrite djale n'voter?

M'ka marre token e trsh'gueme

e tue m'ba kanun pacaver

m'ka marre qete , po , per nen laver

m'ka marre lopet , po , me jithe vica,

m'ka marre delet me gji'ogica

m'ka marre dhen e m'ka marre dhiz

m'ka tha vathe e m'ka tha mriz

edhe sot m'la vu leci

mos me fole n'gjuhe t t'Parebe t' mi

e ma mban gjunin mbi bark

e ma repe shpinen me cark

si mo' Zot , ma keq per mua

nder thoj t'tij q* kam qillue?...

Po , a pse Turqit e Anadollit

duene te tallen ketij trollit

na m'ia vu pushken Nikollit?

Jo , per Zotin- kjofte levdue!

se un Monov nuk kam qillue

q* me dal e me leftue

perse Krajli a perse Mbreti

duene te m'mbajne mue rob nen veti

un luftoj vec per liri

per erz tem e per Shqipni

se un t'huej n'zot s'e due n'shpi

s'due te njoh as Krajl as Mbret

mbret Shqiptari asht n'vend te vet.-

Te lumte goja , bajraktar

Ali Pasha , i trim bujar

merr e i thote t 'parit te Shales

se ti la s'i bake fjales

Se ti folke n'log t'kuvendit

si po e lypte e mira e vendit

Per Shqiptare si jemi na

Turke e Shkja te dy jane nja

pse te dy , si Turk si Shkja

ne me sy s'duen me na pa

edhe jane per ne te hueje

gjind q* as vetit as tjeterkuje

nuk jane t'zott nji t'mire m'ua sjelle

as per dije e mende t'kthelle

as per pune as per tregti

as per t'mbare ne qytetni

Por , pse na te vogjel nuk jemi

pse kend fis as vella nuk kemi

na sot Shkjaut s'mund t'i bajme balle

q* po do t'na perpije gjalle

prandej , thom , se e lype e mbare

q* edhe sot na , si perpara

te rrijme ngjite me Mbret t'Stambolle

per me i bamun balle Nikollit

Dikur dita ka me ague

q* edhe Turku do t'marre m'yjue

e m'atehere shka a Toske a gege

t'mblidhen tok si kokrrat n'shege

e t'ia apin Turkut t'shtymen

q* s'nderron vesin , vec se qymen

e ta leshojne krye-picingul

t'ia thejne zvergun ne Mosul

Pra , ju burra , un kish' me thane

ketu fjale tjeter mos me xane

vec me hi me shkrue nji leter

me shkrue' i leter n'kanu t'vjeter

per t'shtate Krajlat mbledhe n'Berlin

q* , pa u shterrun Dri e Shkumbin

edhe Buena per pa u tha

ne per t'gjalle nuk rrijme nen Shkja-

keshtu ka fole Pasha i Gusise

Edhe Krenet e Shqiptarise

kane marre letren per m'e shkrue

fjale per fjale keshtu tu' e peshue

Ju q* jeni te shtate krajlat

edhe ti , Mbret i Stambolles

falemeshendet krenet e Shqipnise

Per njate gjyqe q* e keni banun

q* ne Shkja me vue Shqipnia

pa shikjo , se , per Zotin

mund t'na bije ndo'i pune e keqe

pse na rob s'i bah'na kuje

Njeket toke te Shqiptarise

Zoti vete Ai na e ka falun

e as Talianit marre s'ia kemi

as rrembye s'ia kemi francezit

as Hinglizit as Teutonit

se ma Sllavit jo se jo

q* vec dje ka ra n'Ballkan

e kush din se ku e kepute zvergun

si ajo vrrulla e kacalecit

sot ketu , neser s'dij ku

Sa per Mbret e Stambollit

q* po thone se Knjaz Nikollit

do t'i fale Shkoder e Malsi

mund t'i thono se Shqipnia

nji shporte fiqesh nuk ka qillie

per me u da miqve peshqesh

por asht toka e t'pareve tone

asht Atdheu , po i Skanderbegut

asht Atdheu , po , i Mois Golemit

e i atij Leke Dukagjinit

edhe i Kukes edhe i Muzakut

edhe i Strezes e i Aranitit

q* e kane la t 'tane me gjak t 'Turkut

Prandej s'ka as Krajl as Mbret

q* kete toke e lafe a e shet

der' sa t'kete nji zog Shqiptari

qo t'baje hije permbi dhe.

Keshtu letren e kane shkrue

edhe mire e kane palue

mandej shtek ata i kane dhane

per Berlin , ku kishin zane

Mbretit e Krajlat gjyqe me da

shek'llit t 'ngrate , ne gjak krejt la.

 

*****

 

 

 

 

[AAAA 0]

KANGE E DHETE

 

 

MEHMET ALI PASHA

 

 

Ne Kosove vjen nji Pasha i ri. Paria i cojne Pashes nje perfaqesues per t'i digtue atij e Sulltanit te Hot, Grudes , Plages e Gusi s'ishin paje per te iu fale Krajl Nikolles. Pasha burgos lajmetaret. Epet kushtrimi. I madh e i vogel me arme rethojne kullen e Abdullah Drenit , ku ndodhej mik Mehmet Alia.Gerset pushka , vritet vella me vella; qendrojne Fandast me Oshine Nures te ngujuem.Mbas tri ditesh merret kulla; vritet Pasha , Abdullah Dreni , Noshi i Nures e te tjere.....

 

 

 

Po rreh teli i vilajetit

kush a Krye e Bajraktar

kush a ' beg e shpi e pare

m'Kacanik e del n'Qafe t'Diellit

hiq e eja ne Gjakove

pse ka ardhe nji Pashe i ri

e ka ' i fjale te madhefort

me ua thane Kreneve te Shqipnise

te konaku i Abdullah Drenit.

Shkuen tri dite e shkuen tri net

edhe krenet behen n'Gjakove.

Njani beg e tjetri age

kussh Vojdove , kush Bajraktar

U kane pri nja dy zotni

Ali Pasha e Haxhi Zeka

burra lidhe me bese shqiptare

si dy plumbe n'"xheverdare"

fille te Pasha kane hi

Ata mire i ka prite Pasha

U ka qite dihan e kafe

i ka pevete per rob e shpi

e per treg e per bujqesi

per mehmure e veqilade

se si shkohej n'kete dhe jeta

se a po kisht' me se m'u rrnue.

Qatje vone po zen e thote:

Baba Mbret u ban "selam"

se ai ju u ka , po , hajmali

hajmali bajtun nen sjetull

u ruen porsi sy 'n ne vetull

Vecse erdhen mote t'veshtira

si per Mbret ashtu per krajla...

Ele ma qaj Knjaz Nikolla

nuk po i sheh kund maje vetit,

ke ka ngele n'krepa t'Cetines

pip i lemuet , pa gja mbas shpirtit

me iu dhimbte gurit e drunit.

Prandaj krajlat jane mendue

jane mendue e kane pleqnue

me iu lute Mbretit t'Stambolles

q* t'ia leshojne kund kah Shqipnia

ndo' i grime djerr , ndo'i pellambe toke buke,

sa me pase ku me gjallisun

pse , vellahi! ngusht ka ra.

Edhe Mbreti , iu rrite jeta!

e ka ba me mend pleqni

me ia leshue Malit te Zi

Hot e Grude , Plave e Gusi...

Pasha Zotin! ka gabue

xu Ali Pasha tu u idhnue

se kjo pune q* s'bahet kurre

se gja e shkrete s'ka mbete Shqipnia

q* me u dhane "bakshish" nder krajla.

Shqipnine Mbreti s'e ka shtrue

me arme n'dore, si viset tjera

tjera vise te Ballkanit

por ortak u ba ai me ne

tue u lidhe me bese e fe

se ai Shqipnine e njeh Shqipni

se s'na lot kanu'n e t'Pareve

se s'na preke nder toka tona

e se na atij i shkojme n'ushtri

kurdo lufte t'i qese anmiku.

Na edhe besen ia kemi majtun

ku ka thane kemi shkue

se n'Jemen na keme luftue

me Junan na jemi pre

jemi gri me Arme e Shkje

pa nji t'mire , o Zot , per veti

se ketu s'ke kurrgja per smbari

vendi e gjindja leshue pa zot

hajni e cubi ndeje mbi post

i pafaji vjerre n'konop;

gjaja hupe nder thonj t' "urtatit";

erzi i burrit per dy parekryet e burrit p'r'i cingare

e sot dashtka baba Mbret

me Shqipni me ba ai ndere

tue ' i shporte fiqsh kjo ka qillue

ani kuje? Malit te Zi!...

A din shka , ti Pasha i Mbretit?

Ngarko raqet per Stambolle

se ky , po asht nji vend i eger

e po t'njitet kund ndo' i ferre...

Sa per caqe te Shqipnise

keto kahere kane vendue

i ka ngule shpata e Shqiptarit

e njaj Knjaz i Malit te Zi

s'ka me i shkule , mor' pasha Zotin!

me iu ba dhambi sa derrit.

C'ka qite pasha edhe i ka thane

se ti kenke ' i Arnaut i cmendun

dalun Dinit edhe Imanit

pse keshtu Turku , bre! Nuk flet

Ani kush "ortak" me Mbretin...

Do kocake , do cuba malit,

per t'u vjerre te gjith' n'konop.

Haps , bre! Derrat ketu me i ba

pse mos t'isht' Mbreti i Stambolles

dielli drite s'kishte me leshue

e as s'merr fryme krajl permbi dhe;

jo ma "ortak" Mbreti me u ba

me maloke , cuba shqiptare...

S'ka shqiptare as s'ka Shqipni

vec ka Allah , Mbret e Turqi!

Vrik ka hi caushi i zaptive

e i ka reshe burrat perpara

si bariu q* rashe bagetine

kur prej mbramjet dredhe kah shpia

edhe n'burg , ku lidhet kali,

i ka ndry Krenet e Shqipnise.

Pune e keqe , pasha buken:

s'asht per burra hapsi as shkopi

per ta a' shpata ase konopi.

por se shka se puna e keqe

ajo vjen , po , tue u shtue

nese curril e bahet perrue.

Prandej Pasha ka gabue

haps me i ba Krenet e Shqipnise

perse toka nuk pat plasun

q* me qite vetit mbi dhe

e kurrkush mos me u ra mbrapa

por kane gjind e kane robni

porne fis e kane vllazni

e ata gjinde e ai fisi i tyne

thone , s'ia barin t'keqen kuje.

keshtu q* Mehmet Ali Pasha

ku me ra , thom , nji dite ngusht

ka me kape ai kryet grusht

per shka bani n'Krene t'Shqipnise

Pse t'bjere ngusht nji Pashe i Mbretit

ka ndo' i send e s'ka ndo'i send

vec un drue p'r' Abdullah Drenin

q* tue mbajte asht gjarpnin n'gji

cese i ka vojte Pasha mik

mbrende t'u erre e mbrene tue zbardhe

tue u kenelle me buke te tij

dreke e darke ka nji ferlik

cile e zamer ka ' i "misnik"

"gjak e vjame" der' nkupe te gjunit

buke Shqiptarit mbas kanunit

un po drue se Abdullah Drenit

nper ate mik , q* mban te shpia

munt t'na i bije ndo' i pune e keqe

perse bese un s'munt t'a xa

se nuk lot Shqipnia e Eper

se s'po lot Shqipnia e eper

per me i peshtue ata Krenet e vet

per me ba q* ai Pasha i Mbretit

fort te bindet prej vetvetit

per shka bani n'krenet t'Shqipnise

Po , per shka se Abdullah Dreni

veshtire se len m'ia shkerrye kush mikun

a'i Gjakovas , nuk ban marre

pse edhe e ka pushken zanate

Prandej , thom , se nuk do t' ngjase

e n'Gjakove rrebte do t'kersase

psehalise iu dha kushtrimi

m'Kacanik e del n'Qafe t'Diellit

cmerr prej Sharit n'Buletin

me rra turr n'pazare t'Gjakoves

tym per shpi ka ' i burrne me arme

E t'ka rra Peje e Rugove

ka leshue Gash ' ka leshue Krasniqe

asht dynde Plava me Gusi

e t'kane dale n'ate fushe t'Gjakoves

porsi miza per kercune.

Ani shane s'largu anmiku

se kurr bashke s'bahen Shqiptaret!

Preki' i her ti n'toke te Pareve

preki ' i here ti n'erz te fisit

edhe ty kane me t'diftue

se si dijne keta me u bashkue

se si bijne keta n'shpine t'anmikut

thue a ' ajo lava e kacanikut

kur ne Shendre ta foroje zia.

Qe edhe pasha Mehmet Pasha

pat mendue n'Stamboll me veti

se Shqiptaret n'godi s'mund t'bi'n

porse tash q* a' ai vete tue pa

se si behi pika e djalit

m'ato rranzat e Gjakoves

ia ka vu , po , gishtin krese

e ka nise ai me u pendue

per shka bani n'Krenet t'Shqipnise.

Valle , po i thote Abdullah Drenit

shka ka rra sot gjith ky njeri?

a jane krushq ardhun per nuse?

A jane axhamite e Mbretit

q* po shkojne me u veshe nizame?

Tungjatjeta , po i thote Duli

as sjane krushq ardhun per nuse

as s'jane azhamite e Mbretit

q* po shkojne me u veshe nizame

por jane djelmte e Shqipnise s'Eper

q* kane ardh me fole me ty

per do Krene , q* t'kane pase nisun

e q* kthye s'u kane ke shpia.

asht vra Pasha kur ka ndie

se atij mendja s'ia pat pre

q* n'Shqipni aq njeri peshtjellet

per t'rane mbrapa puneve t'veta

Shka i tha , atehere , caushit t'zaptive?

Shpejt me i leshue Krenet e Shqipnise

perse... fale i paska Mbreti

edhe Krenet i kane dale prej burgut

e pa lype n'Pashe me u pjeke

fille kane vojte n'ate fushe t'Gjakoves

ku kane mbeledhe haline n'kuvend

e kane nise te bisedojne

si t'ia bajme e tek t'ia bajme

se ne Mbreti na ka shitun

na ka shitun Malit te Zi

per nji rrotull gurabi.

E ky Pasha , Mehmet Pasha

ky edhe ardhka prej Stambollet

per me i dhanun Knjazit dore

n'Hot e n'grude , n'Plave e Gusi

T'tane halia thote nji fjale

se Shqipnine s'e leshojme per t'gjalle

se na desim t'gjith si kemi

e n'dore Knjazit nuk i vemi

se edhe pashen e Stambolles

ketu e duem , m'ia ba ne gjyqin

ta marre vesht Krajl e Mbret

se Shqipnine kush s'na e perket!

Haxji Zeka atehere asht cue

ka marre fjalen t'kuvendoje

Dere ne za asht shpia e drenit

ku han buke i verbte e i shkrepte

edhe trim asht Abdullah Begu

mire asht lajmin , thom , m'ia cue

e na leshon pashen n'dore gjalle

e ia lype Shqipnise per mik.

Burre i urte ky Haxhi Zeka

burre i urte e flet arsye

pse s'i pritet miku kuje

n'dashte Shqiptare , n'dashte njeri i huej

pa e ba dert ke zot i shpise

Ka shkue lajmi n'dere te begut

e i ka thane Abdullah begut

ti q* je Abdullah begu

falemeshendet po t'con halia

nji murtat q* ke te shpia

a thue ba n'dore me na leshue

perse e keme nji gjyqe me te.

Ka qite begu edhe i ka then:

se asht murtat , se s'asht murtat

ku ta dije kete pune i mjeri

pse , vallahi , pervete s'e kam.

Kete zanat s'm'a ka lane baba

me i pervete miqte un se shka jane

se shka jane e shka nuk jane

se kah vijne e se kah shkojne

shka punojne e sa rrugojne.

Vec , po , ' i pune baba m'ka mesue

miqte per t'gjalle un mos me i leshue

Po t'me lype halia mue

gjithku e kam un gjane e babes

po ia leshoj t'eger e t'bute

po i leshoj token me gjithe shpi

po i leshoj plemet me tagji

po i leshoj vathen me bageti

dhen e dhi un po ia fali

erz , e shpirte , e mik s'e fali:

Asht cue lajmi edhe ka shkue

begu n'kulle mire asht ngujue

me miq t'vet e pesedhete Fanda

t'zotet me bre hekur me dhambe

mjaft me thane njaj Oshi i Nuros

q* po kish' , po , nja tri zemra

e po kisht' synin rr'fe

q* s'la Pashe me thye kanunin

q* s'la beg me fike katundin

nuk la age me ba placke grunin.

Valle , c'ka thane hoxhe Korenica

Pa ndigjo, ti Osho i Nuros

q* je Fande e ha kuvend

edhe din si hece kanuni

a m'i thue ati' Abdullah Drenit

le t'na leshoje Pashen e Mbretit

le t'na leshoje Mehmet Murtatin

pse per mik hazmin e vendit

nuk e xen kanuja e Malve!

Oshi i Nuros m'ate frangi

se , manat , hoxhe efendi

mue ketu begu s'me ka pru

me prite peng , me da kanu

mbasi as doke s'po isht' n ' Shqipni

me lype mikun me pleqni

por me pushke , barut te zi.

Vec se shka , si m'duket mue

per Shqiptare kund gjase nuk ka

mikun shoqit me ia nga

pse fale njeri tate e vella

fale te shame e fale te rame

por jo mikun n'buke e krype

s'e ban as Dulo dreni

q* bjen n'zjarrm e q* bjen n'uje

edhe mikun s'ia fale kuje

si tash huta te difton.

Edhe "huta" bani e "bam"

Lum e lum per t'Madhin Zot

kur ka krise "huta" e Oshit

se c'ka ushtue Suka e Cabratit

se c'asht dridhe qaj Gramoleci

se edhe lufta c'asht ndeze zhari

me Shqiptare t'u vra Shqiptari

Shqiptaret, po t'u vra n'mjet veti

per nji Pashe q* cueka Mbreti

Eh! ate Zoti ma marrofte!

Perse i huej , kushdo q* kojfte

ai gjithmone a agur i zi

per te mjeren Shqiperi

si njaj korbi q* ndjellezi.

A s'e' i here , se e zeze nji prove

asht t'u reshe sot mbi Gjakove

neper shkak t'nji njeri t'huej

q* vec dam se ' i t'mire s'suell kuje?

Keq nper te Shqiptaret ngaterrue

m'shoqisho'in keta m'arme kane leshue

ai ta vras pashen e Mbretit

ky ta peshtoj Pashen e Mbretit

Njani thote" me ka ra mik

tjetri thote: e kam anmik

edhe thejne per te rradaket

si t'i'n poca e kunguj Vraket

si mo' Zot , ma keq per ne

q* n'vend t'lidhim bese a fe

me u vra na me Turk e Shkja

jete e Atdhe q* na kane tha

coh'na e vrit'na vella me vella!

Keq asht mikun m'ia pre kuje

keq asht lajmin m'ia nga kuje

s'bje'n faj lajmi , as gjobe nuk lane

por ma keq asht me vra vellane.

Prandej keq a' e si a m'a zi

keshtu Shqiptaret sot me u perzi

e me u gri keta ndermjet veti

per nji pashe qe cueka Mbreti

per nji Pashe p'r'i njeri t'huej

q* vec dam se t'mire s'suell kuje

Pse edhe, besa , asht ba shume gjak

kane mbete gjindja nper sokak

nper sokak e mbi cardak

mjaft me thane se ai Osho i Nuros

nper ato frangjia t'kulles

njiqind vete , po , me te njehun

me dore t'vet i bani t'dekun

per t'peshtue jeten nji "halldupi"

ndoshta rode magjupit!...

Plot tri dite e rafsh tri net

krisi pushka nper qytet

der' q* zmbramit kulla u muer

e u vra pasha , mbeshile ne kjuer.

Sa per Pashen , drejte po u tham

kurrnji grime un dert s'po kam

s'po kam dert as sm'vjen e veshtire

t'i'n kene dy edhe fort ma mire

vec un kjaj Abdullah drenin

Shaqir Currin , Ram Rustenin

edhe kjaj Oshin e Nuros

q* per mik e shkrine vetin

si zanat q* e ka Shqipnia.

Atehere tok asht mbeledhe halia

edhe fjale mbratit ka cue:

Pa ndigjo , ti lala Mbret

shka po t'thote halia e Kosoves

se ta cojsh ndo'Pash n'Shqipni

per t'ia dredhe lakun bakeqit

per t'ia shtruem udhen shtegtarit

e per t'cile kishe e xhami

per "dintare" e 'kryqali"

ani shka , mundesh m'e cue

pse ende doret s't'kemi dalun

Por, sa per me da Shqipnine

e Nukolles m'ia cue "pashqesh"

pasja Zotin!Lala Mbret

nuk pse cone Pashen n'kete dhe

pse ta vrasim , pa dy fjale

si t'keme vra Mehmet Aline

Lajmi s'vritet , thote kanuja

por na ty nuk kemi ku t'marrim

do t'vrasim veqilat t'u

po vune dore keta me na shite

a "bakshish" me na dhane t'huejve.

Kur ka vojte fjala nper krajla

se shka bane Shqiptaret n'Gjakove

po ky komb , kane thane , valle! "V'kenka?

C'kenka , valle , ky komb Shqiptar

q* ' grusht njerez, t' vobeget tue kene

( fare e fis t'cilve s'u dihet

e as emnin na ndie s'ua kemi)

guzojne t'thejne fjalen e Krajlavee

edhe ate t'Mbret t'Stambolles?

 

 

 

 

 

*******

 

 

[AAAA 0]

KANGE E NJIMBEDHETET

 

 

LUGATI

mbrame idilike ne pallat te Krajl Nikolles. Ndermjet tij e se shoqes , Milenes , zhvillohet nji bisede familjare plot humor e intimitet. Mbi te gjitha mbretnesha kishte kujdesin e femijeve , te cilve -simbas fjales se saje - u ishte shtire nji hije lugati. Krajli qe s'u xen bese bestytnive , ia hjek vesvesen. Dikur shkon ne te shtrueme dhe ne te parin gjume qe se i avitet nji hije shuareti, perplot varre. Ishte hieja e Mehemet Ali Pashes. Kishte ardhe per t'i deftue , se planet e tija kishin deshtue. I kallxon edhe se shka e kishte gjete ne Gjakove. E keshillon , prandej , Krajl Nikolles te ia nise sa ma pare veprimit. Zhduket hieja tue lane mbrapa ere deke.

 

 

 

Knjaz Nikolla , ' i burre me koke

ka ndodhe sonte disi n'qoke

e po i kandet me ligj'rue

ndeje te votra bashke me grue

mbasi darka ka mbarue

e shkuen femija n'shtrat me ra

kush tue cijze e kush tue kja.

Si , pra , buke nji here kane ngrane

per ure votres peshtet m'jane ane

zgjeshun brez e ashtu n'holla

kalle kamishin Knjaz Nikolla

edhe rrin ai m'njanen bri

tash duhan , tash vene tue pi;

pocin ngjat e ka n'fragji

tash tue grane do keshteja t'xeta

q* Milena me duere t'veta

ia qiron e ia ven perpara

si per grue q* e lype e mbara.

Aty , atehere , tue bisedue

po xen grues ai m'iu levdue

se keshtu Turkun un e theva

ketu ia bana , atje ia ktheva

se edhe Krajlat mue me duen

Serbi dhe Greku mue me druen

s'e marr n'dore un per Bullgarin

do ta marr Shkoder e Prizren

krajl do t'bahem pernjimend

edhe n'Shkoder do t'xa vend.

Ty do t'baj un nji mbretneshe

ma dollame nuk ke me veshe

a s'do t'veshe kunore mbi krye

por krejt n'ari ke me shndrite

e do t'veshe kunore mbi krye

nji dite udhe larg me t'shkelxye

pse ma trim se mue nuk ke

kahdo shkrepe dielli mbi dhe.

Qeshe Milena me ' i gjyse gazit

per keto makllada t' Knjazit

e as s'i bahej , jo , me i ndi'

perse i dajme t'tane kllapi

q* i flet Knjazi , vene tue pi

prandej rrin ajo pa za,

me gjipenuer carap tue ba

Vec ma vone nise me kuvend

qyqja , njeri , shka me kene!

memzi femijne kam vu me ra

pse , me gjase , dishka kane pa

e kaq fort t'mjeret jane trishtue

sa s'digjojne me fjete pa mue.

Shka kane pa , Knjazi po pervete

q* s'ndigjojne vetem me fjete

mbasi na edhe ktu po jena?

Nuk e dij , pergjeje Milena

vec si femija duen me thane

se keme kena buke tue ngrane

e nper kthina ata tue lujte

paskan pa nder shtamba t'uj't

struke te sjolli , ndeje kacuk

nji callme , si me kene turk

me tesbih e me cibuk

edhe kraheve leshue nji qurk

q* , zbe n'fetyre e buzekerveshem

tue qite flake nper sy e veshe

rrite femijeve tue ngerdheshe.

A mos t'jete , qyqja! Lugat?

pse po flitet neper fshat

se nji turk "kamatazhi"

i pa-bese e faqe-zi

diku andej prej Samoborrit

kenka cue lugat prej vorrit

hukubet me u pa me sy.

Hik!mo' , i thote: a i ke mende n'krye?...

se lugat n'shekull nuk ka

Kush e din se shka kane pa

e u asht ba ferra"Brahim";

ase ndoshta , ndo'i kulim

do t'jete ba nder ta surrat

e u asht shti tjerev lugat.

Kush ka deke e hi ne dhe

ai nuk kthen , jo ma nder ne.

Vec se jeni , po ju , grate

q* keto dokerra i qitni n't'thate

kur te mblidhni ju te hini

edhe fjale e hale mos t'gjini

per me fole me shoqet t'jueja.

S'ka lugat as shtrige , lum grueja

e un jam n'hall , po , me te gjalle

se per t'dekun po t'baj palle.

Si?... s'ka shtriga e s'ka lugeten?...

ia nise grueja prape me t'veten

Per lugete nuk e dij pse gja kurr s'kam pa me sy

vec nper gjind un shka kam ndie

por per shtriga s'ke shka thue

pse un t'njoh ma se nji grue

q* ketu mbrende , po , ne Cetine

( ndoshta ndoshta ndo'i kushrine...)

dalin naten porsi shkendia

edhe futen mbrende nder shpia

prej pullazit nper oxhak

e u xane gjindes frymen njak

q* , mandej , keta duen me thane

se n'gjume "ankthi" ata i ka xane

e s'asht tjeter vecse shtrigat

q* ua leshojne te mjereve t'ligat

ke shkojne naten rreth e okolla.

Perralla! perralla ! thote Nikolla

t'tane perralla edhe kopalla

perse shtriga s'ka kurrkund

as n'qytet as ne katund...

A din shka, ti moj burrneshe?

xen ma vone Knjazi tue qeshe

mbasi shtriga ka , po thue

a m'i leshon keto shtriga mue

e . perze! Le t'm'erpijne gjalle...

Por m'i zgjidh me dhambe e tmballe

e jo rrole permbi hinit,

q* s'mund t'brejne as gjeth purrinit...

Hajt , he i ngrate! Si te shkoi jeta

me pallavra e fjale te shkreta

i pergjeje Milena atehere.

Un jam n'hall per femije te mjere

q* i ka kapun sonte friga

e ti m'qet dokrra per shtriga;

jo keshtu , i drue , jo keshtu s'i drue...

Cou me ra , pse vone ka shkue

pse dhe femija jane tue m'prite

e un do t'gdhije neser me drite

per me i bamun ranget e shpise

pse po kje q* e zoja e shpise

vete s'u del puneve perpara

aty s'reshket kurr e mbara.

Keshtu i thote grueja si n'merzi

mandej zgjarr'n e mbelon me hi

shpute e lamsh i qet ne shporte

e pat tjerre fjale tjera torte

me nji za si n'gjyse t 'marazit

"te mire nate" ajo ia thote Knjazit

( do gjuhe t'cilit xjerr kisht' pija)

edhe shkon me ta te fmija

me i tube djelm e me i varg vasha

shtri nen petka rresht si brasha.

Qeshe Nikolla nen mustak

e per t'vume punet n'kapak

mere e mbushe edhe nji gote

edhe shpike e ban zallote

mabdej pocin ndryne n'fragji

ndene kamishin nen sergji

mbasi llullen shkunde e ka

edhe shkon n'ode t'vet me ra.

e si lodhe q* kishte kene

ku me pune , ku me ate pike vene

q* pat pi sonte ma teper

me i here mende iu bane leter

edhe fjet e pa i ngjate

nisi t'madhe me gerhate...

 

Kur , qe , aty t'u ba mjesnate

po i del gjumi Knjaz Nikolles

edhe sheh ai n'mjedis t'odes

nji njeri , ndeje ne kambe

me nji mjeker gjate nji pllambe

edhe barkun sa' i fund sheke

peshtjellun shtatit n'pelhure deke

q* , si surf'lli fetyret zbe

e tue i ardhun era dhe

rrite Knjazin tue e shikjue

me do sy q* me t'trishtue

si gastaja cungullue

Neper fetyre , mande , e mbi duerre

aty ketu edhe mbi pelhure

kish'do njolla gjakut' zi

q* per mendere m'te ishte ngri

e me qelb bashke ishte tha.

U tremb Knjazi kur e pa

e t pergjethe shtatit i ra.

Floket iu cuene shllunge perpjete

nisi fryma m'iu zanete

e e mb' loi djersa.Kishte mbete

tue keqyre n'te , e as s'isht tue mujt

prej trishtimit n'vend me luejte.

pse edhe n' "kryq" disi isht' kepute

kaq per mendere q* ' i here ke tute.

Por kambe-kambe , qe nisi lugati

me iu avite Nikolles kah shtrati

Knjaz Nikolla aty i rrin gati

e fille doren coj n'kobure

q* e kisht' vjerre nen nji figure

edhe don ai zjarrm me i dhane.

Kur lugati nise me i thane:

- mos e ven doren n'ngerkeqe!

nuk t'kam ardhe me mende t'keqe

as me t'carte , as me t' trazue

un kam ardhe ketu me t'kallxue

disa pune , q* tash kane bijte

e q* mire per ty asht me dijte

ashtu mue si m'dan nentrasha

Un jam Mehmet Ali Pasha

q* m'pat nise Mbreti n'Shqipni

per me i leshue Malit te Zi

Hot e Grude , Plave e Gusi

si n'Berlin kje ba pleqni.

Por , kur mrrina ne Gjakove

aty e zeze mue m'gjet nji prove

perse Krenet e Shqiptarise

me Ali Pashen e Gusise

nji be t'madhe po e ki'n ba

plak e ri ne lufte me rra,

burre e grue , po , n'lufte me u shue

e ato Male mos me i leshue

Prandej vete aty kur shkova

t'u cue n'kambe te tane Kosova

Peja e vogel dhe Rugova

edhe mue m'rrethuen nji rendit

shi ne shpi t' Abdullah drenit

ku mue t'mjerit me kane vra

te tane n'gjak mue me kane la

si me sy q* je tue pa.

Pra tash tjeter ty s't'ka mbete

vec , keto Male me i marre vete

e me i marre me pushke per faqe

pse , pa i ba nja disa gjaqe

per pa i djege disa bajraqe

toke Shqipniet n'dore nuk qet

sot Shqipnia asht ba "Milet".

Besa , atehere , po i thote Nikolla

mbasi vete s'mujtka Stambolla

keto Male me m'i leshue

puna gjate , thom , ka me shkue

pse si vete ke muje me pa

qyshe se n'gjak krejt kenke la

me pushke n'dore s'merret Shqipnia.

Vra ne fetyre Mehmet Alia

e prej pezmit tue qite shkendia

tue kercnue dhambte prej marazit

e vertete , po i thote ai Knjazit

se madje ka me t'u dashte

n'lufte me thye ma se nji rrashte

e me hjeke shum e shum zi

para se te hijshe n'Shqipni

pse , Shqiptaret , e dij ' dhe vete

se jane trima per kete jete

ata rob s'i shtrohen kuje

por me pase me i mesy pa buje

edhe n'moh naten me u ra

tash q* ata ' i here jane shpernda

un kujtoj se me pak gjaqe

puna ty te del per faqe

edhe hin ngadhnjyes n'Shqipni.

Prandej mbelidhe shpejt nji ushtri

edhe leshoje n'Plave e Gusi

naten n'terr befas t'u ra

e si n'gjak Plaven t'a kesh la

edhe zhbi ta keshe Gusine

atehere merr e mesyje Malsine

me tagan , me une ne dore

edhe shkimi ata malesore

pse , pa i shkime ata malesore

Shkodra ty s'te bjen ne dore.

E as s'ke ngae . jo me u hutue

pse Shqiptaret kane nise me u zgjue

kane nise shqip ata me shkrue

kane nise t'flasin per kombesi

per kombesi e per liri

per liri e autonomi

edhe gjate , thom , nuk do shkoje

e Shqipnia do t'kerkoje

me dale m'veti , si Serbia

si Greqia e Bullgaria

mbasi ka edhe ndonji Mbret

q* Shqiptaret ai po i gerget

ku me pare e ku me fjale

Turkut dore ata me i dale

Prande' atehere ti s'ke me mujte

gurt mbas d'shirit tand me u luejte

pse do t'dale kushdi se kush

q* e ka vu ka' dit n'rabush

Shqipatrise me i dalun zot

edhe guret ai ty t'i lot

Por po mujte nji here sot

keto Male me i pushtue

( q* ty dheske te jene perore)

jo vec keto ma s' t' dalin dore

por , me kohe e me dredhi

edhe n'Shkoder ke me hi .

Pse do t' dijshe , ti lum Nikolla

e e ka ba plaqeni Stambolla

ty ma para edhe Serbise

si dhe Krajlit e Greqise

Grekut , Shkjaut , po , edhe Bullgareve

m'ua leshue n'dore toket e Shqipnise

se me u dhane lirine Shqiptareve.

keshtu Nikolles i tha lugati!

Edhe tjeter nuk ia ngati

por u zhduk ai nper kthine

tue lane mbrapa nji qelbesine

q* der' vone u ndie n'cetine

Knjaz Nikolla atehere u cue

shpejt u vesh edhe u shtrengue

edhe duel naten per hane

per me u pjeke n'ate Mark Mila'n

n'Mark Mila'n ai per me u pjeke

me te fjalet per me i perpjeke

se kur n'Plave me qite ushtrine

se kur n'gjak me la Gusine

se kur flake me ndeze malsine

e se si m'e hupe Shqipnine

i hupte Zoti pernjimend

Knjaz Nikolle edhe gjithkend

q* mendon e shorton zi

per te buk'ren kete Shqipni.

 

 

[AAAA 0]

KANGE E DYMBEDHETET

 

 

MARASH UCI

 

Fetyra tipike e Shqiptarit: si i ri ushtar , guximtar , i shetitun , si burre , i urte , bujar , luftetar ; si plak , i peshuem , plot pervoje , bari , edukatuer . Marashi asht ne mendime . Len te bijte e Calit , ortake dhe niset per te Cun Mula , bajraktar i Hotit. ... Takohet me Bajraktarin . I difton , simbas lajmeve se dishkae rrezikshme po i kercenohet vendit. ...

 

 

Te nji mriz , te nji lejthi

kishin ndodhun tre bari

dy me dhen e nji me dhi

njani plak e dy te rinj.

Marash Uci e t'bijte e Calit

dy djelm t'lehte si shpezet e malit

Marash Uci e Uc Mehmetit

ane e m'ane i kisht'ra detit

kishte pa pronet e Mbretit

cak prej Hotit tue xane filli

der' ku piqet buka n 'diellit

pse , sa kje Marashi i ri

i pat dale Mbretit n'ushtri

me arme n'dore , me zjarrm ne gji

si q* doke asht n'Shqipni.

Burre i forte e trim si Zana

armet i kjene ketij baba e nana

babe tagabi e nane breshana

vella e moter dy pistolet

dy gjarpenusha prej Stambollet.

Ky kje lypun edhe gjetun

pat kene thirrun dhe pevetun

e n'kushtrim e n'gjyqe t 'bajrakut

e nder pre marre Karadakut

e kudo q* i doli prija

aty i dajti edhe trimeria.

Por si kripit i ra bora

e la kamba e e la dora

edhe i shkrehi armet besnike

njato arme q* n'kohe jetike

pa'n kene ndera e Arbenise kreshnike

e na doli bari malit

i shmrijak me t'bijte e Calit .

Prore Mashi djelmve t'Hotit

u kallxonte punet e motit

punet e motit , pune trimnie

si Shqiptari mbas lirie

e mbas beses s'bardhes Fe

bate deken si me le;

e u permende Ore e Zana

edhe u thote shum pune t'medhana

per lugat kur xehet hana

e per lufte q* me dragona

ban kulshedra n'vise tona

edhe i njihte ai mas mirit

sa dragoj jane robit t'njerit

mbi Rane t ' hjedhne e n'Ure t' Vezirit

Prande ' e dojshin gjithe barija

e ndigjojshin fjalet e tija

si kah pushka asht kah' urtija.

Po shka , Zot , ky Mashi sot

q* na a' vra e nuk ban za?

A thue i ra bisha nder berre

ja se toket i mbeten djerre

ja i punoi t'ngratit rreziku

pa buke n'shpi e gjeti mikun?

U' ku n'berre s'i ka ra

pse kurr marashi s'u a ' da

nuk kisht' mbetun ky pa e pa

m'e pase pa edhe e kisht vra

As s'i mbet ketij n'dere borxhlia

me' i qind dhen q* ka ke shpia

s'len borxhli me i vojtun t'birit

edhe miqte ia pret ma s'mirit

si edhe qete q* i ka si bueje

s'ia lane djerr token kurrkujte

Por as vete shka ka s'e di

"pa nndigjoni , o djelmte e mi ;

dilku ' i pune sot m'ka qillue

as nuk kam si rri pa shkue

nji here pse me pase per t'shpetue

zogu dore , pasha mue!

Vone e vone ke per ta xane

fjale i mocmi si e ka lane.

Se sa rri as vete s'e di

se nji jave , ase nji muej

Zot e di nuk mund ta quej .

Por n'kje thane prej Perendie

mos me shkele un ma n'keto hi'e

mos u xane ma pune trimnie

s'bardhes kohe q* ka prendue

ah , ju djelm , u kjosha true

per njate q* vran e kethi'lle!

me ma mbajte ju sot nji keshille...

 

Amanet un jam t'u lane

me ruejte gjane , me keqyrun sta'n

armet e mbush'ne mos me i dhane

me shoket t'uej kurr mos me u xane

mos m'u xane as mos m'u nga

pse n'dite t'ngushte keta u gjinden vella

si me pushke ashtu me uha.

T 'huejne me fjale mos ta poshtnoni

buken para , por t'ia shtroni

n'Shqiptari si a kene zakoni

me i besue , mos i besoni !

Edhe n'mend kinje nji fjale

zemren s'fryte me i lanun dale

fjalet per paje kurr mos me i ndale

ujit turbull mos me i ra

mos me dalun n'va t'pa va

me iu ruejtun rrases se lemueme

me i ruejtun shakes s'terbueme

me iu ruejte , po , grues se leshueme

vendin t'uej m'e dashte perore

me ruejte bese , mos me carte ndore".

Keshtu tha Mashi , e n'kambe u cue

vu xhurdine edhe u shtrengue

edhe ngjiti armet mizore

njato q* s'dijshin ndore,

pse n'dore t'Mashit guri Vlore

ndezte flake , po , flake vetime

epte gjame , nji gjame bubullime

porsi rr'feja kur shkrepe malit

Lamtumire! thote djemve t'Calit

Ven breshanen mbi cep t'krahit

e t'u djegun hijes s'ahit

hijes s'ahit , bri njai shpatit

ia behe n'Stane n'krye t'sahatit

Po , Zot, Mashi ka'a' tue shkue

q* nper shpat e neper perrue

po vjen hapin tue shpejtue

thue ' izet vjet s'i ka kalue?

N'Gjenoviq Marashi a ' nise

ke Cun Mula me konise

ke Cun Mula , shpi e rrebte

ku han buke i verbet e i shkrepte

n'ate fis t' Hotit shpi e pare

djale mbas djalit bajraktar

Prej mjesdite tur ra dielli

n'Gjenoviq kapet ai filli

n'Gjenoviq , te kulla e Cunit

n'ate kulle t'bardhe , mbi krye t'katunit.

"Mire se t'gjeje , or Cun i Mule!"

po i thote Mashi n'dere t'kulles

"Mire se vjen ti Marash Uci!"

ia kthen Cuni : "Po ty c't'nguci

me leshue gjane , me lanun sta'n

keshtu nm'u djege zhegut n'kete ane?"

A asht gja t'keq? a vec po drue

pse n'arme sot po t'shoh shtrengue?"

"S'a ' gja t'keq , jo nder bari

por nuk dij si a per Malsi ...

Zoti mire ka m'e punue

n'kjofte se besen s'kemi leshue

Kam kene n'Shkoder , mbrame kam ardhe

ke qaj miku faqe-bardhe

t'cil'n e njeh ti prej cekah motit

e m'ka marre besen e Zotit

me kuvende me Krene te Hotit

per nji fjale e jo ma vone

se n'kete nate , te Kisha e jone.

Cohu fjale , pra, Kreneve t'vendit

t'dalin n'Brigje n'log t'kuvendit

se do t'dal nji here ke shpia

me i shestue do pune te mia.

neser ne Shkoder prap do vete

ke qaj miku , iu ngjate jeta!

ta kete ndihme Malsia e shkreta,"

Keshtu tha Mashi , e duel me shkue

nper pishe t'zhegut pa pushue

s'ishte ngaeja me u hutue.

Njaj Cun Mula thote nji fjale:

madhi Zot , ty t'kjosha fale!

nder dy pune njana do dale

ase i shkojme Mbretit n'ushtri

ase lufte kem' me Mat t'Zi

si kjofte mbare , ashtu e bafte Zoti

Oren cuet por e ka Hoti.

po e coj fjale tash krenave t'vendit

t'dalin sonte m'log t' kuvendit

Aty punet kem me i peshue

mandej dalte si kjofte gjykue.

 

 

[AAAA 0]

KANGE E TREMBEDHETE

 

 

TE KISHA E SHNJONIT

 

 

 

Zana e Velecikut ankohet se Shqiptaret s'jane ma ata te dikurshemt.Lute Perendine te ngjalle nga eshtent e fatosave luftetare te ri per te mbrojte Atdhene. Poeti pergezohet me Zane dhe e siguron se flaka e dashtenise ndaj vendit s'asht shkimbe. E difton mbledhja e Malsise te Kisha e Shen Gjonit... Plava e Gusia do t'i dorezoheshin Malit te Zi. Te gjithe heshtojne....

 

 

Perendoi dielli , n'qielle duel hana

n'Velecik po pingron Zana

Ehu! ju malet e Shqiperise

n't'cilat struke shqipja e lirise

n't' bardhat kohe q* kane prendue

s'lete anmik , jo , me iu afrue!

E din shpat e di' edhe perrue

e din lande e di' edhe gure

Shqiptarise kryq e terthuer

se sa gjak atebote i anmikut

vojti rrekaje prej t'bardhe celikut

q* flakonte n'dore t'shqiptarit

porsi rrefeja majes s'Sharit.

A kisht' mujte kurr n'ate kohe t'lume

( me lot gjakut sot t'lotueme!)

vec nji troe t'tokes shqiptare

m'e remue dora grabitcare?

Ah! jo kurr; t'isht cue mbare bota...

pse ndo' i Leke a'i Gjergj Kastriota

do t'kisht' dale ate dore rrembyese

m'e cungue me arme ngallnjyese

t'cilat n'shekull do t'permenden

hane e hyj sa qiellve t'enden.

Por kane nderrue sot moti e stina

per dhe t'ngjite , ku rreh "martina"!

Gjinde e mbajtun me lot t'shu'mit

q* n'djerse njome busat e umit

ja q* n'kullme rreshket kumbuese

ja nper dete bjen vales shkumbuese

per me mbajte nji grue te shpia

t'ciles buke i lypin fmija

edhe i len , ndoshta , me kja

perse e mjera buke nuk ka

gjinde , s'ciles Zot i asht ari

t'zezen buke , q* i ngrate Shqiptari

shtrenjte me gjak pat fitue

pa ndo' i dhimbe , kjoshin mallkue!

sot m'e da duen copa copa

e perse ! Pse don Evropa...

Un! Evropa , ti kurve e motit

q* i rae mohit beses se Zotit

po , a ky a sheji i qytetnise

me da token e Shqipnise

per me mbajte kelyshet e Rusises?

Po , ti a keshtu saot na i perligje

njata burra , q* m'keto brigje

per ty vehten bane flie

kur ti heshteshe prej ligeshtie?

Ti , q* i kalle flaken diellit

e i shestove rrathet e qiellit

Ti , prej eshtensht t't' ngrate Shqiptareve

q* bane deken per dhe t' Pareve

ban sot t'bijne fatosa t'ri

t'cilt nji troe t'kesaj Shqipni

mos t'ia lane Shkjaut n'dore me i ra

krej ne gjak nji here pa e la!

Lum, oj Zana e Velecikut

q* m'ia leshon namet anmikut

q* m'iu uron djelmte e Malsise

q* m'ia kjane hallin e Shqipnise

kesaj Shqipni e cila motit

n'za kah pushka e besa e Zotit

pat kene cmue prej fisesh t'tana

kah bjen dielli e kah merr hana!

Por , sado q* poshte ka ra

sot me sot e rrin tue kja

n'pluhun t'tokes , prej njerzece sha

prap , oj Zane , shkenda e burrnise

nuk a shkimbe n'male t' Shqipnise

q* , mana, edhe n'keto kohe t'reja

ka i 'here ndezet flaka rr'feja

S'kane mbete shkret , jo armet besnike

perse Arbenorja , grue fisnike

ban se ban fatosa t'ri

t'cilt trimerisht per kete Shqipni

e per bese e t 'bardhen Fe

e bajne deken si me le.

A po i sheh ti njata burra

q* kah Brigja neper curra

tue hece naten porsi bisha

jane t'u njitun drejt kah kisha?

Ata jane , po Krenet e Hotit

q* m'u lidhe duen me bese t'Zotit

per me i dalun zot Shqiperise

per me li lanun ndere Malsise.

Po , Cun Mula mbi shpine t'kalit

ua coi lajmin Kreneve te malit

ua coi lajmin n'dere t 'konakut

per me u mbeledhe n'kuvend t ' bajrakut

e si rrokull kjene rreshtue

keshtu xen Cuni me ligj'rue

"Fol tash , Masho , c'po na thue?

Un qe Krenet t'i kam bashkue

t'cilve mundesh me iu besue

pse armet kryq i kemi vu

si na e lane te Paret kanu".

Atehere Mashi xen kadale

"Pa ndigjoni , o trima i' fjale

q* po u thom me bese te Zotit

porsi nipave t'Kastriotit

katerqind e s'di sa vjet

jane q* i bajme Mbretit hysmet

kush ushtri , kush angari

me arme n'dore , me zjarm ne gji

me i kambe mbathe me tjetren zbathe

buken n'strajce e shpi senjurin

dyshek token , jastek gurin

t'mbrame te hika e t' pareve te mbeta

trima n'za cese a xanun jeta

mos me dashtun Krajl as Mbret !

Edhe Mbreti kete hysmet

der' diku na e ka pelqyer

s'na ka lan ai krejt m'u thye

na ka lane lirin jetike

na ka lanun armet besnike

per me ruejten Fe e zakona

per me projte keto malet tona

per me mbajte kanun e t'Pareve

me ruejte erzin e Shqiptareve

na ka cike kishe e xhami

per dintare e kryqali

na ka falun page e t'dheta

kanu n'veti sa t'jete jeta

e na , vec n'e pacim carte

kete kanu , q* na lane t'Paret

se keme shkue jeten n'liri

si ne bjeshke , ashtu ne veri

si me gja , ashtu me bujqsi

tue punue e tue gjallue

tue lute festat trashigue

mort e darsem me kanu

sikur t'Pret na p'n' punu

Por medet e treqind halle!

per keto male e per keto zalle

per keto male e zallet tona

ku si heret si n'e vona

pat kene rritun pika e djalit

pika e djalit , Leke e Hotit

n'za ka' urtia e bujaria

q* zanate e ka Shqiperia

perse a kendue n'Shkoder gazeta

q* njaj Shkjaut sot tungjatjeta!

do t'i bajne keto male t'shkreta.

Po, Moskovi , iu thefte hovi!

e ka da n'Kuvend t'berlines

me ia leshue Knjazit t'Cetines

Hot e Grude , Plave e Gusi

E tash Knjazi i Malit te Zi

ka ngrehe top , ka dynde ushtri

n'keto tri dite me ra n'malsi

thue gja e shkrete ka mbete Malsia

thue pa zot se a ' Shqiptaria..."

Keshtu tha mashi , e Krenet e Hotit

si t'u rake i' rr'fe prej Zotit

n'ato fjale mbeten pa za

me i pase pre , gjak s'kishin ba.

Kishin ndeje me sy perdhe

pa thane kush nji fjale per be.

por prape Mashi xen t'e vona:

"C'thoni , burra? Fe e zakona

bjeshke e verri e kullat tona

a'i mend Knjazit pa luftue

pa pushke t'shtime kem m'ia lshue?"

Pasha Zotin , kjofte levdue

Gjeto Marku xu m'u idhnue

Hot e Grude s'po i shklet Nika

bash me e dit se jesim n'cika

se na ban Knjazi fani

se na djeg me bjeshke e verri.

S'i lame marre Shqiptarise

ku t'jete puna e trimerise

perse mbare Leket e Malsise

shk'a' m ' shtate vjete e shtedhete vjete

dijne me deke po , per dhe t'vet.

Pa m'u ngjeshe per shtat xhubleta

s'i baj Knjazit tungjatjeta

Por t'flase Cuni bajraktari

fjaleve t'tija i rri ma i pari"

Njaj Cun Mula si u mendue

keshtu po xen me ligjrue:

"S'kemi , burra , ma shka t 'presim

armet besnike por t'i ngjesim

hovin Knjazit do t'ia presim

me e dijte se te tane do t'jesim.

Ndoshta pak edhe na jemi

ndoshta edhe fysheke nuk kemi

por ani, pse t'Paret e motit

t'Paret e motit , flake barotit

njata ushtaret e Gjergj Kastriotit

kurr s'i njehshin n'lufte ushtrite

njehen dhente e njehen dhite

por jo trimat me arme le

trimat lidhe me bese e fe

trimi i mire edhe sa here

me i fyshek dahet me ndere.

pra le t'cohet m'kambe djelmeria

Oren cuet pse e ka Shqipnia

me te vete asht perendia.

S'e ngule Knjazi n'Hot bajrakun

s'e rrite m'ne , jo , Karadakun

pasha armet i m'i la baba!

Pa na vjerre kortare mbi kerraba...

T'rrahim bene si t'na ape feja

( kush e thefte ate e vrafte beja)

se qindrojme , eh gjofti rr'feja!

porsi t"paret na pa n'qindrue

t'cilt per t'gjalle s'kane me u harrue".

 

Keshtu tha Cuni bajraktari

edhe n'gjuj u ngreh ma i pari

bani be ne lot per faqe

per "qitape" e shtate "melaqe"

m'Ore te bjeshkeve e m'krye te femse

e per ement t'Perendise

se pa deke e pa hi n'dhe

me gjith djale e me gjithe re

pa u robite me lope e qe

e pa u djege me stan e shpi

s'i bjen n'dore kurr Malit t'Zi

Ngjite mbas tij atebote u cuene

krenet e Hotit , e u betuene

mbas kanuse s'Leke Dukagjinit

m'qiri t 'Festes e m'Kishe te Shengjinit

e mbi Shen N'kolle e m' Shejt Shna Ndue

m'Kryqet t'Krishtit , kjofte levdue

se pa u shkimbe me trojet t'veta

s'i bajne Knjazit tungjatjeta!

Atehere Cuni rishtas xuni:

"Por tash , burra ndieje i fjale

n'Ure t'Rrzhanices do qite ndo'i djale

me i xane shtegun Karadakut

der'sa t'i epet za bajrakut

Un po i zgjedhi' izet martina

me ua ndie krizmen larg Cetina

e n'Rrazhanice kam me i ngujue

pushken Knjazit me ia fillue

per n'kje ' i mend se i ka ra n'krye

kufijte tone me i shkapercye.

N' Traboine Gjetja le t' dale

Dede Gjo ' Lulit me i cue fjale

q* ta coje ai n'kambe tane fisin

porsa pushken n'Rrzhanice t'ia nisin.

Ju te tjeret Krene , edhe secili

deri neser pa ra dielli

t'ia ape zanin fisit t'vet

q* shk'a Hot e shkon me Mbret

prej shtate vjetesh m' shtatedhete vjet

t'gatoje armet e t'prehe taga' n

n'Velecik ta qese gjane

pse me pase n'Rrzhanice me krise

ka me u dashte n'Rrzhanice me u nise

aty u bafte si e ka thane Zoti

Oret cuet por e ka Hoti.

E ti , Masho , pa shkrepe dielli

n'ate molle Shkodre t'nisesh filli

Hodo Pashes m'iu ban selame

thuej ta coje Miletin n'kambe

me qindrue sot per Dauletin

me indrue sot per Shqipni

tue luftue me Mal te Zi.

E atij mikut , iu ngjate jeta!

thuej ta qese nji shkrole n'gazeta

se per t'gjalle rodi i Shqiptarit

per pa gjak kurre dhene e t'Parit

nuk e leshon , jo pasha Zotin!

s'e korite , jo , Gjergj Kastriotin

Gjergj Kastriotin trim rr'fe

t'shkruejese trima ka nder ne

t'cilt per Atme edhe per fe

e bajne deken si me le

kur t 'jene lidhe me bese e Fe

kur t 'jene lidhe me bese te Zotit

si jane lidhe sot Krenet e Hotit.

Tash po dah' na , nji udhe e mbare!

se kane kendue gjelat e pare

e kane kohe s'keme me u vonue.

S'asht per burre , jo me u hutue

ku per ta te jete gjikue

ja me deke , ja me fitue".

Foli Cuni e u da kuvendi.

Po, Zot , kuje do t'i jese vendi?

 

 

******

 

[AAAA 0]

KANGE E KATERMBEDHETE

 

 

 

TE URA E RRZHANICES

 

 

Nga Kalaja e Shkodres Riza Pasha heton si nji soj mjegulle ne ane te Podgorices. Rrehet :ishte tymi i barutit ne lufte me Mal te Zi. E ' i mend , Mark Milanit vendose te mesyje Malsine, tue ra nper Ure t' Rrzhanices.Zana i kallxon Poetit numrin e ushtareve Malazez dhe Vojvodet e tyne. Ne balle te ures ndalet ushtria , te ura e kerset e para pushke e rojeve shqiptare. Vritet burizani i Mark Milanit , i cili ep urdhen per sulm , i presin rojet. Lufta ndezet ashper . Shqiptaret kalojne uren dhe kapen fyt afyt me anmik . S'ndihen ma pushket , vringellojne vetem e taganat. Gjaku mbulon fushen; Cemi , mali e fusha i bajne me dijte Poetit se Mark Milanit asht thye. Nata dane luften.

 

 

Riza Pasha del n'kala

"Madhi Zot , se shka me pa !

'fort mjegull paska ra

n'ate Rrzhanice ,nen Podgorice

S'ka me ngajte e do t'bjere shi

kazne e madhe per bujqsi!"

T'u ngjatjeta i thote Myftiu

s'ka ra njeg' lla kah Malsia

kah Rrzhanica e Podgorica

por asht cue tymi i barotit

djalmte e Grudes e Leket e Hotit

kah luftojne me Mal te Zi

q* ka dyndun top e ushtri

me hij mbrenda ne Malsi

Mark Milani na u ka pri.

Po ; sot n'nadje kur ka ague

Mark Milani i trim drangue

tue i hype gjokut n'pulla shkrue

burizanin ai ka urdhnue

bje burise e t'dale ushtria

edhe t ' niset kah Malsia.

Krisi lodra edhe buria

edhe n'kambe ia ban ushtria

e u rreshtue per fushe t ' mejdanit

pora kalit t' Mark Milanit .

Atehere Marku xu mbi kale

"Pa ndigjonje , o djelm , nji fjale

sot n'Malsi na kem me dale

pse e dau Rus' ja n'pleq t'Berlines

me ia leshue Knjazit t'Cetines

Hot e Grude , Plave e Gusi .

E na sot , qe jem , shtrengue

keto male me i pushtue.

Por se shka ? nji pune po drue

se pa gjak nuk kane me u leshue.

Pra , t 'gatohi me qindrue

pse kem' lufte me trima rr'fe

t'cilt per Atme edhe per fe

e bajne e bajne deken si me le.

Por , ne kjoshi , o djelmt e mi

t'bijte e atyne q* n'mal t'Zi

kane ruejte fe , kane ruejte liri

tue luftue si shqipe t 'lehta

n'krepa tone per sa qindvjeta

a ju mbrana n'Hot do t' mrrini

Malsise mbrena do t'hini.

Do ta ngulni n'Hot bajrakun

do ta zbardhni karadakun.

Urra djelm , eh , u dhashte e mbara!

perse fati na hece para!

Keshtu u tha Marku e ra buria

edhe u nis per ne Hot ushtria.

Ehi , moj Zane , ty , t'kjosha true!

A thue din ti me m'kallzue

se sa ushtare ka Mark Milani

si ia quen Vojvodat zani?

Pse s'ta njoh asnji per be

un Shqiptar ata jane Shkje

ne na dane nji gjak e 'i fe,

n' meni t'shoshoqit kemi le:

keme ndermjet nj qielle e' i dhe!...

 

 

 

[DOn 0]

FALEMINDERIT!!