At Gjergj Fishta

[bili 0]

 

28 NANDUER 1913 ..

 

*******************************

Oj Zanë, t'këndojm... t'vajtojm, deshta me thanë;

Pse sot ditë kangët s'asht për mue e tye.

Po ç'gzim kjo ditë ne mundet me na dhanë,

Kur, qe; mbas nji motmoti q'iu pëlqye

Europës shqiptarin zot n'shpi t'vet me lanë

E kujt pose Hyut, n'këtë jetë mos me i shërbye,

Shqiptari i ndam' prap me vedvedi gjindet

E shk'asht ma zi, prej vedit edhe s'bindet...

............................................................................

Flamuri kombtar nuk ka ç'ka ban nder ne,

Po kje se dashtni nuk kem' për Atdhe!

E, drue dashtni për Atdhe nuk ka shqiptari;

Me gjasë, s'çan krye shqiptari për komb t'vet,

As për at gjuhë të ambël q* i la i Pari,

As pse Shqipnia n'vedi u ba sot shtet;

Pse e shoh se veç atje ku xhixhllon ari

Pa frymë e tue dihatë vrap ai nget,

Si Krishtin shiti Juda Iskarjot,

Drue Adheu ndër ne po shitet për një zallotë...

A thue mos fola keq?... Po lypi t'falun,

Përse ktu vetë me fue nuk due kërkëndin,

E pse asht mirë fjalën n'zemër t'fryt m'e ndalue,

Por ai, q* të liruem me e pasë s'don vendin,

A prej së tjerëve s'don me ia lshue rendin

A thue ai s'asht Judë? Po, kambë e krye Iskariota!,

E pra kso nipash ka edhe shum Kastriota...

E po për ata q* detyrë e nder harrue,

q* marrë e turp kaherë flakërues mbas shpinet,

M'visar t'Atdheut me t'huej shkojn tue tregue

Kush ndyet mbas Frankut rrejtë, kush mbas stërlinet

Kush pse dinari tepër i ash lakmue.

E Atdheun' prej t'huejsh me e qitun duen bashtinët,

Thue edhe për ta ndokuj do t'i vijë çuda,

Kur them se nuk janë tjetër veçse Juda?...

Po, Juda janë e gjinde janë tradhtarë.

Mori

M'kamë kryekungujt prej si u vunë,

Duel padija n'krye të vendit;

Njerzt e kënuen u poshtnune,

Metën t'urtit jashtë kuvendit.

Duel me faqe t'bardhë trathtari,

Shpirt e fis q* ka kuletën;

U ndëshkue pa dhimë Shqyptari,

q* për fis nep gjan e jetën.

Shqynis zani atbotë i humi,

T'huejt mi qafë i a vunë themrën,

E e mloj skami, terri e gjumi,

Djelmt e vet i a lnurën zemrën.

E Shqyptarët jo veç s'e nisen

Për kto punë përjashta Momin.

Por ma fort, medje, e konisen.

Msue gjithmonë me ndërue llomin...

E njikshtu, qitash, njaj i cilli

S'e la mrendë e detit vala,

S'e la ferri, toka e qilli,

N' Shqypni majet porsi njala.

 

 

 

[bili 0]

 

28 NANDUER 1913 ..

 

*******************************

Oj Zanë, t'këndojm... t'vajtojm, deshta me thanë;

Pse sot ditë kangët s'asht për mue e tye.

Po ç'gzim kjo ditë ne mundet me na dhanë,

Kur, qe; mbas nji motmoti q'iu pëlqye

Europës shqiptarin zot n'shpi t'vet me lanë

E kujt pose Hyut, n'këtë jetë mos me i shërbye,

Shqiptari i ndam' prap me vedvedi gjindet

E shk'asht ma zi, prej vedit edhe s'bindet...

............................................................................

Flamuri kombtar nuk ka ç'ka ban nder ne,

Po kje se dashtni nuk kem' për Atdhe!

E, drue dashtni për Atdhe nuk ka shqiptari;

Me gjasë, s'çan krye shqiptari për komb t'vet,

As për at gjuhë të ambël q* i la i Pari,

As pse Shqipnia n'vedi u ba sot shtet;

Pse e shoh se veç atje ku xhixhllon ari

Pa frymë e tue dihatë vrap ai nget,

Si Krishtin shiti Juda Iskarjot,

Drue Adheu ndër ne po shitet për një zallotë...

A thue mos fola keq?... Po lypi t'falun,

Përse ktu vetë me fue nuk due kërkëndin,

E pse asht mirë fjalën n'zemër t'fryt m'e ndalue,

Por ai, q* të liruem me e pasë s'don vendin,

A prej së tjerëve s'don me ia lshue rendin

A thue ai s'asht Judë? Po, kambë e krye Iskariota!,

E pra kso nipash ka edhe shum Kastriota...

E po për ata q* detyrë e nder harrue,

q* marrë e turp kaherë flakërues mbas shpinet,

M'visar t'Atdheut me t'huej shkojn tue tregue

Kush ndyet mbas Frankut rrejtë, kush mbas stërlinet

Kush pse dinari tepër i ash lakmue.

E Atdheun' prej t'huejsh me e qitun duen bashtinët,

Thue edhe për ta ndokuj do t'i vijë çuda,

Kur them se nuk janë tjetër veçse Juda?...

Po, Juda janë e gjinde janë tradhtarë.

Mori

M'kamë kryekungujt prej si u vunë,

Duel padija n'krye të vendit;

Njerzt e kënuen u poshtnune,

Metën t'urtit jashtë kuvendit.

Duel me faqe t'bardhë trathtari,

Shpirt e fis q* ka kuletën;

U ndëshkue pa dhimë Shqyptari,

q* për fis nep gjan e jetën.

Shqynis zani atbotë i humi,

T'huejt mi qafë i a vunë themrën,

E e mloj skami, terri e gjumi,

Djelmt e vet i a lnurën zemrën.

E Shqyptarët jo veç s'e nisen

Për kto punë përjashta Momin.

Por ma fort, medje, e konisen.

Msue gjithmonë me ndërue llomin...

E njikshtu, qitash, njaj i cilli

S'e la mrendë e detit vala,

S'e la ferri, toka e qilli,

N' Shqypni majet porsi njala.

 

 

 

[bili 0]

CUBAT

 

*****************

Ndihmň, Zot, si m'kč ndihmue!

Pesëqind vjet kishin kalue

Çëse të buk'rën ketë Shqipni

Turku e mbate në robně,

krejt tu' e lŕ t'mjerën në gjak, (5)

 

frymën tue ia xanun njak,

e as tu' e lanë, jo, dritë me pŕ:

kurr të keqen pa ia dŕ:

rrihe e mos e lčn me kjŕ:

me iu dhimbtë, po, minit n' murë, (10)

me iu dhimbtë gjarpnit nën gurë!

Veç si 'i dčm, vu n'lavër spari,

q*, ka' e vret zgjedha e kulari

kah nuk bŕn m'e thekë strumb'llari,

s'ndigjon me tërhjekun m'pluer: (15)

e tue dhanë kryq e tërthuer,

tu' i dhanë bulkut shum mërzě,

me u vu s' ryset për hullě

e as me shoq ai pendë me shkue:

kështu Shqiptarët, të cilt mësue (20)

s'din' me ndejë rob nën zgjedhë t'huej,

pagë e t'dheta me i lŕ kujë:

por të lirë me shkue ata motin,

veç mbi vedi tue njohtë Zotin,

e as kurrkujë n' këto troje t' veta (25)

mos me i bŕ kurr tungjatjeta,

n'braz me Turk kurr nuk kanë rŕ

e as kurr pushkën s' ia kanë dŕ;

por t'janë grě me tč e t'janë vrŕ,

si me kenë tu' u vrŕ me Shkjŕ (30)

E prandej si pat fillue

Turkut Ora m' iu ligështue,

e nisë pat m' iu thy' atij hovi,

m' qafë përditë tu' i mbetë Moskovi:

e ato fiset e Ballkanit, (35)

zunë me i dalë dore Sulltanit,

nisë Shqiptarët kanë me u mendue,

si Shqipninë me e skapullue

zgjedhet t' Turkut : q* si motit

n' ato kohët e Gjergj Kastriotit, (40)

krejtë e lirë kjo t'ishte, e askujë

n'daç t'jetë Krajl a Mbret i huej,

me i bŕ kurr mŕ tungjatjeta,

kurr me i lŕ mŕ pagë e t'dheta:

edhe Flamuri i Shqipnisë, (45)

si fletë Engj'lli t'Perëndisë,

si ajo flaka e rr'fesë zhgjetare,

me u suvalë prap n'tokë shqiptare.

Kur qe ai Knjazi i Malit t'Zi,

Knjaz Nikolla, 'i gërxhelě: (50)

gërxhelě, por belaçě:

na dyndë top, na dyndë ushtrě

edhe del e bjen n'Shqipně,

për me shtrue këto bjeshkë e vërrě,

shka merr Drinin për s'të gjatit (55)

der' n' Kalŕ të Rozafatit,

ku ai me ngulë do' "trobojnicën",

do' m' ia vu Shkodrës "kapicën":

me bŕ Shkodrën Karadak,

mbasi 'i herë ta kisht' lŕ n'gjak! (60)

Ka ndejë Turku e këqyrë haru,

pika-pika lotët tu'i shkue,

kah s'ka Shkjaut si me i qindrue;

se Moskovi e ka rrethue:

ka Stambollën muhasere! (65)

Bŕjnë shtatë Krajlat muzhavere

Shoq me shoq, tue shartue zě

-si ata e zeza m'i pastë mb'lue!-

për të buk'rën këtë Shqipně,

si m'ia lëshue n'dorë Malit t'Zě. (70)

M'kambë Shqiptarët atëherë t'janë çue.

Sa mirë n'armë na janë shtërngue!

T'fortë kanë lidhë nji besë të Zotit,

si të Parët ua lidhshin motit

n'ato kohë t'Gjergj Kastriotit: (75)

me 'i kambë mbathë e tjetrën zbathë,

gjanë e gjallë pa grazhd mbyllë n'vathë,

diku ngranë, diku pa ngranë,

harrue grue, motër e nanë,

sy'n agzot, zemrën barot, (80)

e si ai plajmi me furě,

t'kanë rrŕ ndesh Malit të Zě,

për t'gjatë t'Cemit n'atë kufě,

ku edhe trimat t'janë përlŕ:

t'janë përlŕ Shqiptarë e Shkjŕ, (85)

ballë për ballë ata tu'u vrŕ,

fyt-a-fyt, ofshč! tu' u prč:

tue mbetë shakull përmbi dhč,

mish për shpez e kaçubeta,

gjithku kje ajo pika e djalit, (90)

gjithku kjenë sokola malit,

pa kjŕ m'ta as nanat e shkreta.

Veç se, po, me parzme t'veta

Aty Shkjaut sulmin kanë thye.

Mbasi Shkjaut sulmin kanë thye, (95)

bŕjnë kuvend Shqiptarët n'mjet vetit

e 'i fjalë t'madhe çuekan Mbretit:

se jo veç q* Knjaz Nikollës

nuk i lajnë kurr pagë e t'dheta,

porsč as Mbretit të Stambollës (100)

s'duen me i bŕ mŕ tungjatjeta,

e se dore duen me i dalë:

se Shqipninë nuk po e kisht' falë

Perëndia për çerkez,

Turq, manovë, likurazez; (105)

por për do sokola mali,

q* "Shqiptarë" bota po i quete,

për ta gëzue këta djalë mbas djali,

der' q* jeta mos t'u shuete.

Turku fjalën e ka ndě': (110)

se ç'asht mbushë ai me mëně!

Se edhe lëshue ç'ka mbi Shqipně,

gjallë Shqiptarët ai me i përpě!

Por Shqiptari gjallë s'përpihej,

e as me u shkelë, besŕ, s'po lihej, (115)

kur po i mbushej mendja e vet,

për Shqipně me bŕ gajret,

n' dashtë ta mësyjnë Krajl edhe Mbret.

Edhe kështu t'janë kapërthye

grykë për grykë Turq e Shqiptarë, (120)

pa dhimbë krenash tue u thye

si me thye kunguj npër arë.

T'iu dha zjarm atëherë Ballkanit,

Shkjau: kah drote se Shqipnia

Nji herë shkëputë dore s' Sulltanit, (125)

mŕ s'do t'bite n'kthetra t'tija,

si atij hangër ia kisht' palla:

merr e mësynë m'Turk fulikare,

e si derrat me çakalla

t'janë mbërthye, t'janë kapërthye: (130)

haju, ngaju, çaju, vraju,

m' pushkë e m'top gjueju batare,

gjaku rrëmbč npër rrahe e qare,

e npër fusha e npër gajusha,

der'q* s'mbramit, n'p'r' atë zhumhůr, (135)

zgjedhë s' Turkut pështoi Shqipnia

e duel m'veti si dikůr:

si premtue kisht'Perëndija;

por si dashtë, besŕ, lum vëllau,

s'do t'kisht' pasë as Turku, as Shkjau. (140)

Se s'ka dashtë Turku lirě,

ma merr mendja; veç un s'dij

Knjaz Nikollës kah gjith kjo zemër

ardhë i paska, q* nën themër

rob Shqiptarët po don me i shtrue, (145)

edhe atë tokë ai me pushtue,

për të cilën vetoi motit

shpata rr'fč e 'i Gjergj Kastriotit?

E q* s'paska dert aspak,

se Shqipně dhe Karadak (150)

krejt me atë punë po i lŕte n'gjak?

Zemra i ardhka prej Moskovit!

N'Petrograd Cari i Moskovit

Nji bč t'madhe po e kisht' bŕ:

m' e ndie plak e kalamŕ: (155)

se ai natë t'madhe s'do t'kremtote,

se ai kumbarë as krushk s'do t'shkote:

gostë as darsëm nuk do t'ngrifte,

s'do t'u late as s'do t'u krifte,

as s'do t'dilte n'log t'kuvendit, (160)

për pa i hi Stambollës përmbrendit,

për pa këcye mbi post të Mbretit,

me u bŕ zot i tokës e i detit;

edhe Europës tregun m'ia prč,

mos m'e lanë me shitë, me blč, (165)

mos m'e lanë me çilë kund punë;

por me bŕ q* ajo përdhunë,

për me çue 'i grimë bukë te shpija,

rob të ngelte n'kthetrat t'tija,

n'ato kthetra me gjak zhye, (170)

mësue gjithmonë n'gjŕ t'huej me gërrye!

Por, pse ishte 'i skile e vjetër,

si për fjalë ashtu për letër,

mos m'iu gjetë kund nji shoq tjetër,

ai po e dite mirë e hollë, (175)

se isht' do punë me hi n'Stambollë:

se isht'do punë Turkun me e thye,

pa sharrue vetë mbrendë me krye.

Prandej xčn ai me trillue,

m'shpinë Shkjeninë Turkut m'ia lëshue: (180)

m'ia lëshue m' shpinë Shkjetë e Ballkanit,

q* me i qitë këta punë Sulltanit;

me i qitë punë këta 'i herë mŕ para

me trazime e punë t'pambara,

e mandej vetë prej Rusiet, (185)

si harusha prej pusiet,

me i rŕ Turkut fulikare,

m'zhbě n'vend, m' e qitun fare;

për pa bŕ me mend pleqně,

se me atë punë botën unjě (190)

mujte ndoshta, m' e pështjellë n'zě

Kur ketë punë e ka pleqnue,

ka marrë trimi e n'odë ka shkue,

ka ndejë n'tryezë e asht vu me shkrue,

me u shkrue miqve kah Serbia, (195)

kah Zagrebi e kah Sofia

me lidhë besën shkaf asht Shkjŕ,

mbi Budin, m'çanak-kalŕ,

edhe tok këta ndërmjet vetit

mos m'ia dŕ të keqen Mbretit; (200)

 

por m'e nxitë, por m'e mërzitë,

m'iu vardisë si 'i ditë për ditë,

herë për shtek, herë për kufě,

tash me peng tash me pleqně,

por gjithmonë, po, pa kanu, (205)

veç si t'mujnë n'teposhtë m'e vu.

Mbasandej, ky zogu i Shkinës,

merr e i shkruen Knjazit t'Cetinës,

merr e 'i letër, ia angllatisë,

me dredhě tue ia qindisë: (210)

Ti, q* jč qaj Knjaz Nikolla,

falmëshëndet Cari i Rusisë,

se zŕ t'madh për ty kam ndie

q* jč trim e gërxhelě,

q* jč burrë e kuvendtŕr, (215)

me ta drashtë hijen anmiku,

por, me gjasë, kjo fjalë s'isht' gjŕ;

pse qe ti m'atë rrasë Cetine

më kč ndejë me 'i gjysmë opinge,

e jč bŕ, po, gazi i dheut, (220)

tue mërzitë miq e kumbarë,

veç e për bukë thatë në gojë.

Mje sa Turku, përbri tejet,

dredhun çallmën m'vetull t'synit,

derdhë shallvarët ai pala-pala, (225)

rrin e ban kokrrën e pallës,

e as m'e pŕ ti s'mund ta shofish

përmbas kodrës së pilafit

Po a thue, t'la ty kamba e dora,

ase ngjitë jč ndoshta n'rrogë, (230)

jo se hi kč bulk n' e huejën,

q* s'po ndihesh kund për s'gjalli?

Mo', bre burrë, se nuk ka hije

Urtë me ndejë Cubi i Cetinës,

edhe n'shpě me e shkuem ai motin, (235)

tue u ndeshë npër furka t'gravet!..

Po a s'ta mbushë synin Shqipnia,

me ato male të madhnueshme,

me ato fusha të blerueshme,

q* kurrkund s'jč kah orvate, (240)

me ia shkye 'i skundillë për veti?..

M' tč, krah-thatë, e mos rri fjetun!

Pse pa luejtë ti kambë e dorë,

s't' ndihmon Zot as i Shën Nikollë:

Por ti luej, nafaka luej, (245)

ka pasë thanë ai burri i huej;

sa për bukë e për fyshekë,

piqu n'mue, se t'i qes vetë;

edhe kësulën včne n'sy,

se të nget Mbreti i Stambollës: (250)

nuk ta lŕ me t'prekë me pupël -

Letrën kështu Cari e ka shkrue,

edhe mirë e ka palue,

e e ka mbyllë me dyllë të zi;

ia ka dhanë kasnecit t'rě, (255)

me ia çue Knjazit n'Mal t'Zě.

Letrën n'gjě ka qitë kasneci,

ka thekë kambët ai sa mund heci:

ka lanë mbrapa fushë e zalle

kapërcye ka bjeshkë e male, (260)

edhe dalë ka lum e shč:

ka shtegtue për ujë e dhč,

der'q*'i ditë, tue marrun dielli,

në Cetinë ka behë ai filli:

shtjerrë opangat, grisun setrën; (265)

Knjazit n'dorë ku ka dhanë letrën,

me dyllë Cari si e kisht' mbshilë.

Ka marrë Knjazi edh' e ka çilë,

e ka çilë edh' e ka këndue,

tri herë rresht ai e ka këndue, (220)

tri dit rresht edh' e ŕsht mendue;

mbasandej ai fjalë ka çue

njatij Vulo Radoviçit,

kërkserdarit t'Vasoviçit,

q* me dalë me rŕ n'Cetinë, (225)

pa këqyrë shteg, pa këqyrun stinë:

me flut'rue si gjeraqinë,

për me u pjekë me "Gospodarin".

Njeky Vuloja Serdari

Kisht' pasë kenë nji trim i çartun: (280)

m'e pasë randë toka m'e bartun.

Pa tč prč kund s'ishte marrë,

pa fjalë t'tij ngarkue s'ishte marrë,

pague s'ishte varrë as gjak,

s'kishte vu nuse duvak, (285)

as s'isht' dŕ gjyqë a pleqně.

Pse edhe Turku i Malit t'Zě

po e kisht' pasë shqipe mbi kry',

mos m'e lanë me pŕ me sy.

-Se edhe 'i punë, ky zogu i Shkinës, (290)

po e kisht' bŕ m'atë udhë t'Cetinës.

Paska marrë e shi në rrugë

Për tërthuer shtrika nji stugë,

edhe i çueka fjalë tërthores,

q* shka ŕsht Turk i Cernagores, (295)

mos me mujtë m'e shkapërcye,

për pa lŕ 'i dukat për krye -

Bre! kish' kenë edhe 'i farë burri,

larg e larg me i dajtun turri.

Fëtyra e tij porsi duhia, (300)

syni i tij, tanë zjarm e shkëndia;

vet'llat trashë ngčrthye kulŕr,

porsi lesh derrit bugŕr;

vesh e m'vesh dega e mustakut,

si dy korba lidhë për lakut; (305)

edhe i mbrrijte kryet në trŕ:

burrë i atillë me sy me u pŕ.

Veshë e mbathë e m'armë shtërngue,

kishe thanë se ŕsht lč drangue.

Se këtč Knjazi fort e dote, (310)

fort e dote edhe e ndigjote;

pse edhe i urtë ai kishte ndodhë,

me ia prč mendja fort hollë.

Prandej Knjazi i çueka fjalë

Në Cetinë për ngut me dalë. (315)

Edhe Vulja bjen n'Cetinë,

pa këqyrë shteg, pa këqyrun stinë,

tue flut'rue si gjeraçinë.

N'atë Cetinë kur Vulja zbriti,

atč Knjazi mirë e priti, (320)

mirë e priti e n'odë e qiti,

i qiti duhan e kafe,

edhe nisi kështu t'bajë llafe: -

Ku jč, Vulo, eh kopilane!

Se ti ujk, po, né na u banč, (325)

ke s'po duke kah Cetina,

ku kč miq e probatina,

q* s'të ndërrojnë me sy të ballit?

Po, a kč mujtë? a kč farë hallit?

Si po t'shkon n'Vasoviq moti? (330)

Për jetë tande ! si do' Zoti,

merr e i thotë Vulo Serdari;

pse sivjet, lum "Gospodari",

nuk ka pasë toka valigë,

e ka ardhë nji kohë e ligë, (335)

sa nuk dij si ka m'iu bŕ,

për me pështue do rob e gjŕ,

pse edhe buka asht tue na lŕnë.

Hajt, eh qč'! Knjazi i ka thanë.

Se s'po gjenë cubi me ngranë. (340)

Se s'po gjenë skyfteri mish.

Se ti e nxjerrë korën dy fish!.

Mjaft t'i biesh ndo'i vendit prč,

se po e ban me lopë e qč,

sa me mbajtë njerztë e kujrisë, (345)

jo se mŕ gjindën e shpisë.

A din shka, Vulo Serdari,

ndiej shka t'thotë ty "Gospodari":

pështilli bashkë nja disa cuba:

t' idhtë si gjarpni ndër kaçuba, (350)

t'lehtë e t'shpejtë si gjeraçina:

edhe lëshoj ti kah Vranina,

për me vrŕ ata e për me prč,

për me djegun gur e dhč,

mbrendë tue vjedhë e tue plaçkitë, (355)

tue grabitë e tue robitë,

n'daç me natë e n'daç me ditë;

se un prandej të kam çue fjalë,

der' n'Cetinë nji herë me dalë,

pse dishka mue tash m'ka këcye, (360)

prap me Turk me u kapërthye:

prap me Turk, po, na me u vrŕ.

Pse edhe as hije, thom, nuk kŕ,

urtë ma ndejun Turk e Shkjŕ.

E kështu, tue ligjërue, (365)

krye më krye tue bisedue,

hollë e gjatë e ka qortue,

si me u sjellë e si me u mprue,

për m'e lŕ Vraninën n'gjak.

E si vesht janë marrë me fjalë, (370)

Knjazi n'bukë atč e ka ndalë,

edhe falë i ka do pare;

e i ka falë nji "xheverdare",

krejt n'argjand kondakun ngrě,

mos m'e gjetë shoqja n'Mal t'Zi: (375)

m'e drashtë vjerrun në sërgjě,

jo mŕ n'krah të nji luftarit,

jo mŕ n'krah t'Vulo Serdarit,

q* isht' me brč hekur me dhambë!

Atëherë Vulja ŕsht çue në kambë: (380)

ka bŕ Knjazit "tungjatjeta",

edh' ŕsht nisë malit përpjeta,

udhës me mend ai tue përblue,

si Vraninën me shkretnue,

Knjazi ashtu si e kisht' qortue. (385

[donika 0]

lamtumir

 

lamtumir vendet e mia

\qe po zhduken dal nga dal

gjemon deti ushton duhia

lekundet varka val mbi val

kah aj diell qe asht tuj flakrue

andej fill un tash do vete

lamtumir atdheu i bekuem

lamtumir per sa te jet jeta